Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Uwzględniając element interesu osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy uznać, że dla rozstrzygnięcia wniosku konieczne jest rozważenie i ustalenie dwóch przesłanek: po pierwsze, czy stwierdzony u tej osoby stan zaburzeń psychicznych wyłącza jej zdolność kierowania swym postępowaniem czy też tylko ją ogranicza i w jakim zakresie, po wtóre, w razie przyjęcia istnienia pierwszej przesłanki, czy ubezwłasnowolnienie całkowite względnie częściowe jest celowe ze względu na osobiste i majątkowe stosunki tej osoby. Ustalenie istnienia obu wymienionych przesłanek ubezwłasnowolnienia należy oprzeć na wszechstronnej i wnikliwej ocenie zebranego materiału, który powinien obejmować – obok opinii biegłego (lub biegłych) psychiatry – dowody z zeznań osób, z którymi uczestnik postępowania, którego dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pozostaje w stałym lub częstym kontakcie osobistym (członkowie rodziny, sąsiedzi, znajomi, współpracownicy, lekarze, którzy leczyli lub leczą uczestnika itp.), dokumenty dotyczące leczenia, pobytu w szpitalu itp. Formy zachowań nie odpowiadające przyjętym w społeczeństwie kanonom obyczajowym i moralnym (wstąpienie do sekty religijnej, zmiana światopoglądu i dotychczasowego trybu życia), jeśli nie wiążą się z przyczyną w postaci niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej bądź zaburzeń psychicznych, nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia osoby, która takie zachowanie prezentuje.
Nawet jeśli instytucja ubezwłasnowolnienia jest tak postrzegana przez część społeczeństwa, to jej istota nie polega na wykluczeniu ze społeczeństwa, ale na pomocy udzielanej osobie chorej przez to społeczeństwo. Uwzględnienie takiego zarzutu uczestniczki oznaczałoby, że sądy w ogóle nie powinny orzekać ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie jest instytucją powołaną w wyłącznym interesie osoby chorej, która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem albo potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw życia codziennego. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie służy dobru wnoszącego o ubezwłasnowolnienie i rodziny tegoż wnoszącego. Przy ubezwłasnowolnieniu należy uwzględnić cel, któremu służy ubezwłasnowolnienie. Cel ten polega przede wszystkim na potrzebie niesienia pomocy osobie, która ma być ubezwłasnowolniona, w załatwianiu jej spraw majątkowych i niemajątkowych. Sąd nie ma obowiązku ubezwłasnowolnienia osoby w każdym wypadku. Po stronie Sądu istnieje jedynie fakultatywność wydania tego rodzaju orzeczenia w zależności od okoliczności sprawy i względów natury celowości.
Ubezwłasnowolnienie leży w interesie osoby ubezwłasnowolnionej także wtedy, gdy w jego wyniku stworzone zostaną korzystniejsze warunki do uporządkowania stosunków majątkowych tej osoby. Prawa majątkowe osoby ubezwłasnowolnionej mogą być z korzyścią dla niej reprezentowane przez opiekuna prawnego, który we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących osoby i majątku podopiecznego musi uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego.
Ustalenie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w wyniku których człowiek nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, wymaga wiadomości specjalnych z zakresu medycyny, zarówno co do ustalenia faktu ich istnienia, jak i co do stopnia nasilenia. Jeżeli lekarz psychiatra stwierdził w wydanej po zbadaniu chorego opinii, że osoba badana nie jest dotknięta chorobą psychiczną, albo że aktualny jej stan psychiczny nie uzasadnia wniosku, iż nie jest ona w stanie kierować swym postępowaniem, to sąd nie może inaczej ocenić stanu psychicznego tej osoby i orzec jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli natomiast zebrany w sprawie materiał nasuwa sądowi wątpliwości co do prawidłowości wniosków biegłego, to wówczas powinien zażądać dodatkowej opinii od tego samego lub innego biegłego. W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie powinno być zasadą uczestniczenie przez biegłego w przesłuchaniu świadków na okoliczność zachowania się osoby, która ma być ubezwłasnowolniona.
Podstawą ubezwłasnowolnienia nie może być – sam przez się – zarzut marnotrawstwa, o ile nie łączy się on z chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi.
Narkomania jest jedną z postaci schorzeń psychicznych, może stanowić podstawę ubezwłasnowolnienia osoby nią dotkniętej także wtedy, gdy osoba ta popadła w narkomanię na skutek stosowania leków zawierających narkotyki.
Mimo istnienia przesłanek do całkowitego ubezwłasnowolnienia, sąd może oddalić żądanie ubezwłasnowolnienia, jeżeli sytuacja życiowa chorego jest ustabilizowana, ma on zapewnioną dostateczną opiekę faktyczną i nie zachodzi potrzeba podjęcia żadnych działań wymagających ustanowienia opieki prawnej, a orzeczenie ubezwłasnowolnienia mogłoby prowadzić do zakłócenia wbrew interesom chorego korzystnie dla niego uregulowanej sytuacji faktycznej.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięProkurator Okręgowy wniósł o: całkowite ubezwłasnowolnienie A. Z. (1) z powodu choroby psychicznej. Uczestniczki A. Z. (1) i jej matka, uczestniczka M. Z., wniosły o oddalenie wniosku. M. Z. ewentualnie wnosiła o orzeczenie względem córki ubezwłasnowolnienia częściowego.
Uczestniczka jest obciążona rodzinnie zaburzeniami psychicznymi. Jej matka M. Z. pozostawała w leczeniu w Szpitalu z rozpoznaniem Zespół schizofrenopodobny, i z rozpoznaniem Schizofrenia Paranoidalna. Korzystała z porad psychiatrycznych w Szpitalu. Uczestniczka A. Z. (1) jest dotknięta niedosłuchem, nie mówi. Cierpi na schizofrenię paranoidalną i sprzężone z nią upośledzenie umysłowe. Uczestniczka porozumiewa się z otoczeniem za pomocą pisma. Zaburzenia rozwojowe u uczestniczki stwierdzono w latach 80., kiedy to została zakwalifikowana do grupy przedszkolnej dla dzieci niesłyszących. A. Z. (1) uczęszczała do Szkoły Podstawowej dla dzieci niesłyszących z nauczaniem indywidualnym. Uczestniczka była pierwszy raz hospitalizowana z podejrzeniem psychozy i padaczki. Uczestniczka ostatecznie zakończyła naukę nie zdobywając zawodu z uwagi na stan zdrowia i brak możliwości intelektualnych. W zaświadczeniu psychologa sporządzonym w związku z ubieganiem się o przyjęcie do DPS stwierdzono u uczestniczki upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym – IQ 47. Uczestniczka nigdy nie podjęła pracy. Orzeczeniem stwierdzono u niej znaczny stopień niepełnosprawności i w ślad za tym przyznano rentę z powodu niepełnosprawności.
Zgodnie z dyspozycją ustawową – w celu ustalenia stanu zdrowia psychicznego uczestniczki A. Z. (1) – w niniejszej sprawie o ubezwłasnowolnienie uczestniczka była badana przez biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii. Badanie psychiatryczne przeprowadziła biegły psychiatra lek. med. T. D. Rozpoznała u uczestniczki zaburzenia psychiczne o obrazie schizofrenii paranoidalnej oraz upośledzenie umysłowe. Podała, że ponadto uczestniczka ma stwierdzony głęboki obustronny niedosłuch. Biegła wskazała, że zaburzenia psychiczne uczestniczki mają charakter długotrwały, przewlekły i niekorzystny przebieg z okresowym nasileniem objawów pomimo stosowanego leczenia – wobec czego dalsze rokowanie jest niekorzystne. Zaburzenia psychiczne uczestniczki skutkują tym, że jest ona niezdolna do samodzielnej egzystencji. Biegła stwierdziła, że uczestniczka ze względu na stan psychiczny nie jest w stanie samodzielnie podejmować świadomych decyzji ani pokierować swoim postępowaniem – nie jest zdolna do prowadzenia spraw związanych z leczeniem, jak też załatwiania spraw urzędowych. Pomoc społeczno-prawna jest uczestniczce niezbędna głównie w kwestiach leczenia, prowadzenia spraw o charakterze majątkowym oraz sprawowania nad nią opieki.
Badanie psychologiczne przeprowadziła biegła psycholog mgr T. K. Rozpoznała ona u uczestniczki schizofrenię paranoidalną i upośledzenie umysłowe, sprzężone z obustronnym głębokim niedosłuchem. Biegła stwierdziła, że zaburzenia psychiczne uczestniczki są chorobą przewlekłą, widoczny jest deficyt osobowości, zupełny brak krytycyzmu co do swojej choroby, sytuacji życiowej, brak wglądu chorobowego oraz brak możliwości samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb życiowych, podejmowania decyzji, czy kierowania swoim postępowaniem. Biegła wskazała, że uczestniczka wymaga pomocy osób drugich i opieki prawnej.
Sąd Okręgowy uznał powyższe opinie za miarodajne. Uznał, że cechują się one rzeczowością, wnikliwością i wysokim poziomem merytorycznym, zaś ich wnioski potwierdzają się nawzajem. Z opinii tych jednoznacznie wynika, że u uczestniczki występuje choroba psychiczna o charakterze przewlekłym, deficyty intelektualne uczestniczki skutkują wymaganiem stałej pomocy i opieki. Biegli stanowczo wskazali, że uczestniczka posiada wyłączoną zdolność kierowania swoim postępowaniem. Opinie te znajdują odzwierciedlenie w treści wcześniejszych opinii biegłych dotyczących stanu zdrowia psychicznego uczestniczki.
W ocenie Sądu postępowanie dowodowe wykazało, iż w aktualnym stanie zdrowia uczestniczka nie jest zdolna do kierowania swoim postępowaniem. Wynika to z dotykającego ją upośledzenia umysłowego, sprzężonego ze schizofrenią paranoidalną i głębokim obustronnym niedosłuchem. Wymaga ona stałej pomocy i opieki, głównie w kwestii leczenia i podawania leków, spraw socjalnych oraz w prowadzeniu jej spraw urzędowych. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że nie jest w stanie sobie poradzić w tych sprawach bez pomocy innych osób. Sąd podkreślił jednak, że uczestniczka nie może liczyć na pomoc swojej matki M. Z., która sama jest obciążona chorobą psychiczną. Brak jej kompetencji do zajęcia się chorą psychicznie córką, do zrozumienia jej potrzeb. W przeszłości funkcjonowanie M. Z. było zaburzone, co między innymi doprowadziło do umieszczenia A. w Domu Pomocy Społecznej. Uczestniczka M. Z. przyznała na rozprawie, że nie chce zabrać córki do siebie z Domu Pomocy Społecznej, gdyż nie ma ku temu warunków – sytuacja w jej domu rodzinnym jest nadal taka sama jak opisana w stanie faktycznym. Dostępne dane wskazują, że nie potrafi ona zadbać o dobro uczestniczki, a dążenie do przejęcia opieki nad nią wynika z powodów ambicjonalnych, oraz urojeniowego traktowania pobytu córki A. Z. (1) jako zagrażającego jej dobru. Mając to na uwadze, Sąd uwzględnił wniosek Prokuratora Okręgowego w całości i orzekł ubezwłasnowolnienie całkowite uczestniczki postępowania. Postanowienie Sądu Apelacyjnego – I Wydział Cywilny z dnia 9 stycznia 2020 r. I ACa 697/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
