W piśmiennictwie na tle art. 52 § 1 KRO wyrażone zostało zapatrywanie, że w przypadkach dochodzenia przez małżonka z ważnych powodów w procesie przeciwko współmałżonkowi żądania ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (dawniej: zniesienia wspólności majątkowej), art. 5 KC nie ma zastosowania, ponieważ ocena tego żądania z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, w szczególności w aspekcie winy powoda oraz ochrony rodziny i pozwanego małżonka, powinna być dokonywana już w ramach ustalania ważnej przyczyny uzasadniającej to żądanie.
Zapatrywanie to jednak nie przekonuje. Opowiedzenie się za nim oznaczałoby powrót do poddanych trafnej krytyce podejmowanych dawniej prób włączenia do pojęcia „ważnych powodów” czynników niewspółmiernych, z jednej strony, mających w ramach tego pojęcia kluczowe znaczenie elementów majątkowych, a z drugiej strony, całkowicie od nich różnych elementów ze sfery stosunków osobistych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1997 r., III CKN 51/97, i 11 grudnia 2012 r., II CSK 371/08 – w oryginalnej wersji). Trafnie zatem w orzecznictwie dopuszcza się wyjątkowo uwzględnienie, z jednej strony, winy małżonka – powoda, a z drugiej, takich wartości jako dobro rodziny oraz dobro pozwanego małżonka, w ramach oceny dochodzonego żądania z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, do których odsyła art. 5 KC (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2003 r., II CKN 78/01).
Zgodnie z treścią art. 5 kodeksu cywilnego, nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Zasady współżycia społecznego należą do kategorii klauzul generalnych, dzięki którym po pierwsze możliwa jest indywidualizacja rozstrzygnięć opartych na przepisach prawa, które z natury mają formę ogólną, po drugie możliwe jest łagodzenie rygoryzmu prawa oraz po trzecie zapewniają normom prawnym dostateczny stopień elastyczności. Zasady współżycia społecznego to normy społeczne, których przestrzegać musi każdy człowiek i obywatel i które mają znaczenie ogólne dla wszystkiego rodzaju stosunków społecznych, w tym także i prawnych. Zasady te nie są statuowane przez organy państwowe lecz rodzą się samoistnie w społeczeństwie. Nie są one sankcjonowane przez państwo, więc ich realizacja nie jest zabezpieczona przymusem ze strony państwa. Jeżeli jednak przepis odsyła do zasad współżycia społecznego to sankcja jest związana z tym przepisem, wyrażającym regułę postępowania zawartą w normie prawnej.
Art. 5 k.c. dotyczący nadużycia prawa podmiotowego należy do grupy przepisów, w których naruszenie zasad współżycia społecznego spotyka się z dezaprobatą ze strony ustawodawcy, w tym sensie, że wiąże on ujemne skutki z takim zachowaniem. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. pozostają w ścisłym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki rozstrzygnięcia w sytuacjach wyjątkowych, które ten przepis ma na względzie. Dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności rozpatrywanego przypadku, w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.