Z chwilą zawarcia małżeństwa, powstała między stronami z mocy ustawy, na podstawie art. 31 § 1 KRO, wspólność majątkowa, nazwana przez ustawodawcę wspólnością ustawową. Wspólność ustawowa stanowi ustrój majątkowy preferowany przez prawodawcę, jednak nie jest on obligatoryjny.
Artykuł 23 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego statuuje naczelne zasady, jakimi winni kierować się małżonkowie. Przepis art. 23 KRO wskazuje cztery podstawowe obowiązki małżonków:
1) wspólnego pożycia: polega on na duchowej, fizycznej i gospodarczej więzi małżonków, stanowiącej naturalny cel małżeństwa i warunkującej w znacznym stopniu urzeczywistnienie jego zadań. Powinno bazować na uczuciu miłości, lojalności i szczerości; wzajemnych stosunkach intymnych i prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego;
2) wzajemnej pomocy (we wszelkich sferach i przejawach życia rodzinnego, zarówno majątkowych, jak i niemajątkowych;
3) wierności (głównie na tle stosunków intymnych, a contrario – zakazie zdrady małżeńskiej), uzupełniony w praktyce orzeczniczej o wzajemne poszanowanie;
4) współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Obowiązek ten konkretyzują przepisy art. 27–29 (por. J. Winiarz, Prawo rodzinne, s. 82–83).
Kolejny przepis artykułu 24 KRO jest jedną z konsekwencji równouprawnienia małżonków. Stanowi on, iż małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Treść prawną pojęcia istotnych spraw rodziny ukształtowała wieloletnia judykatura. Zgodnie z jej utrwalonym stanowiskiem, pojęcie to obejmuje sprawy o charakterze osobistym lub majątkowym, które mają dla rodziny podstawowe znaczenie. Mogą to być np. niektóre sprawy wynikające ze sprawowania władzy rodzicielskiej, a nienależące do kompetencji sądu opiekuńczego, niektóre sprawy z zakresu zarządu majątkiem wspólnym, różne sprawy, które mogą być załatwiane przez małżonków na zasadzie ich porozumienia, a nie zostały unormowane w szczególnych przepisach. Rolą sądu w sprawach objętych treścią art. 24 KRO jest głównie sui generis mediacja, a wydane orzeczenie sądowe stanowi surogat porozumienia małżonków.
I dalej ustawodawca nakłada na małżonków kolejne obowiązki wynikające z normy artykułu 36 KRO: oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. W przywołanych powyżej normach ustawodawca przedstawia idealne małżeństwo, w którym małżonkowie mają równe prawa i obowiązki, spełniają określone funkcje i dokonują wzajemnej informacji, co do tego jak należy gospodarować majątkiem wspólnym, jakie działania podejmować, jak dysponować osiąganymi dochodami czy też przedmiotami nabytymi do majątku wspólnego.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pozwalają na inne ukształtowanie tego ustroju, a mianowicie na rozszerzenie lub ograniczenie wspólności, a nawet na jej wyłączenie. Mogą tego dokonać sami małżonkowie, stosownie do art. 47 § 1 KRO, a w braku ich zgody sąd na żądanie jednego z małżonków w trybie art. 52 KRO Zgodnie z przywołanym art. 52 § 1 KRO, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W świetle art. 52 § 2 zdanie drugie KRO, w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu. Ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej na podstawie art. 52 KRO możliwe jest wbrew woli jednego z małżonków, dlatego też może nastąpić tylko w razie istnienia ku temu ważnych powodów.
Orzekanie o zniesieniu małżeńskiej wspólnoty majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalne także po prawomocnym rozwiązaniu związku małżeńskiego przez rozwód, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed tą datą (por. Uchwał Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 44/94, OSNC 1994/10/190). Tym bardziej jest to możliwe, w trakcie sprawy rozwodowej.
Ustawa nie definiuje pojęcia ważne powody, jednakże w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że pod pojęciem tym rozumieć należy takie okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność ustawowa przestaje służyć dobru drugiego z małżonków oraz dobru założonej przez małżonków rodziny, a wręcz dalsze jej trwanie zagraża interesom drugiego małżonka (tak między innymi Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 czerwca 2000 roku, III CKN 287/00, LexPolonica nr 379815; M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2006, komentarz do art. 52, tezy 14 i nast.).
Wśród katalogu ważnych powodów wymienia się okoliczność, że małżonkowie żyją w rozłączeniu (separacja faktyczna), trwonienie majątku, alkoholizm czy narkomania, hazard, uporczywy brak przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny, uporczywe dokonywanie szczególnie ryzykownych operacji finansowych zagrażających materialnym podstawom bytu rodziny. Podkreślić należy ponadto, że ważne powody przemawiające za ustanowieniem rozdzielności majątkowej powinny mieć charakter majątkowy.
Wyrok SN z 4.11.2004 r. (V CK 215/04, L.) również potwierdza tezę, że „ważnym powodem uzasadniającym żądanie zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej może być separacja faktyczna, uniemożliwiająca współdziałanie w zarządzie tym majątkiem”. Definicja ważnego powodu została również doprecyzowana w wyroku SN z 14.1.2005 r. (III CK 112/04, L.). Zgodnie z zaproponowaną tam definicją, „ważnym powodem w rozumieniu art. 52 § 1 KRO jest taka separacja faktyczna, która skutkuje trwałym zerwaniem wszelkich stosunków majątkowych stron i brakiem możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych”.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięPowódka A. B. (1) wniosła o ustanowienie rozdzielności małżeńskiej majątkowej między nią, a pozwanym S. B. z dniem 17 stycznia, ponadto o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego jak również o zwolnienie jej z kosztów sądowych w całości. W uzasadnieniu pozwu podniosła, że pozwany jest uzależniony od alkoholu, został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w za zanęcanie się nad powódką, tj. za czyn z art. 207 § 1 KK W związku z kierowaniem pojazdem pod wpływem alkoholu miał kilkakrotnie zatrzymane prawo jazdy. Odbywał też karę pozbawienia wolności. Wyrokiem z dnia 10 kwietnia zostały orzeczone alimenty od pozwanego na rzecz powódki i dzieci stron, z których pozwany nie wywiązywał się. Strony prowadzą wspólne gospodarstwo rolne, jednakże to pozwany zarządza tym gospodarstwem. Sprzedaje bydło, świnie, zboże. Powódka pomimo pracy w gospodarstwie nie otrzymuje od pozwanego żadnych środków pieniężnych, nie korzysta z dochodów jakie przynosi gospodarstwo. W uzasadnieniu podniesiono nadto, że pozwany zmusił powódkę do zaciągnięcia kredytu, który w całości spożytkował na wysłane potrzeby. Powódka do dnia dzisiejszego spłaca ten kredyt, rata to 350 złotych. Pozwany dysponuje środkami finansowymi jakie czerpie z gospodarstwa niemniej jednak pomimo tego nie wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego. Powódka zmuszona była wystąpić do komornika o egzekucję roszczenia. Powódka wniosła o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą 17 stycznia, albowiem Sąd Rejonowy w Łowiczu wyrokiem z dnia 10 kwietnia zasądził od pozwanego na rzecz powódki i dzieci stron alimenty poczynając właśnie od dnia 17 stycznia. Pomimo , iż strony zamieszkują wspólnie od lat prowadzą odrębne gospodarstwa domowe. Powódka wraz z dziećmi mieszka na górze domu, a pozwany – na dole. Powódka wraz z dziećmi utrzymują się jedynie z zasiłku rodzinnego i świadczenia 500 plus, stąd wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych.
Powództwo A. B. (1) o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną między nim a jego mężem S. B. zasługuje na uwzględnienie w części, tj. co do zasady, nie zaś co do daty określającej czas powstania rozdzielności. W realiach rozpoznawanej sprawy zachodzi ważny powód w rozumieniu art. 52 § 1 KRO uzasadniający ustanowienie przez Sąd rozdzielności majątkowej pomiędzy stronami. W przedmiotowej sprawie, należy uznać, że brak jest współdziałania ekonomicznego między małżonkami od dnia 1 lutego. Strony zaciągnęły kredyt w Banku Spółdzielczym na kwotę 30000 złotych jako małżonkowie. A. B. (1) wyraziła zgodę na to zobowiązanie. Była to ich ostatnia wspólna decyzja ekonomiczna. Ponadto mimo zamieszkiwania przez strony pod wspólnym dachem można stwierdzić ustanie pomiędzy więzi gospodarczej, fizycznej, a nawet psychicznej. Małżonkowie nie podejmowali już wspólnie decyzji w kwestiach finansowych. Ostatnia wspólna decyzja majątkowa dotyczyła ww. kredytu. Pomimo, iż strony pracowały w gospodarstwie rolnym, powódka nie czerpała korzyści z tego gospodarstwa. Utrzymywała się ze świadczenia 500+, za które wyposażała dzieci do szkoły, kupowała artykuły szkolne oraz z zasiłku rodzinnego. Powódce brakowało środków na utrzymanie siebie i dzieci, więc zaciągała zobowiązania w banku lub zapożyczała się u rodziny, o czym pozwany nie miał wiedzy.
Strony zajmują odrębne kondygnacje w domu. A. B. (1) i dzieci mieszkają na górze, zaś pozwany na dole. Powódka stara się unikać męża, boi się go. Pozwany sam podejmuje decyzje dotyczące zarządu gospodarstwem rolnym. Powódka nie uczestniczy decyzyjnie w prowadzeniu gospodarstwa. A. B. (1) nie ma wiedzy jakie środki finansowe pozwany przeznacza na prowadzenie gospodarstwa, jakie decyzje podejmuje w tym zakresie, jakie dochody przynosi gospodarstwo. Pozwany nie łoży na utrzymanie dzieci. Cały ciężar opieki nad dziećmi stron i ich utrzymania spoczywa na powódce. Taki stan faktyczny w ocenie Sądu poważnie utrudnia zarząd majątkiem wspólnym.
Powyższe okoliczności świadczą o tym, że w związku małżeńskim powódki i pozwanego wspólność ustawowa nie spełnia już swych funkcji, a jej dalsze trwanie stwarza zagrożenie interesów majątkowych stron. Zasadne jest więc ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy stronami.
Z art. 52 § 2 zdania drugiego KRO wynika, że zasadą powinno być ustanowienie przez Sąd rozdzielności majątkowej z dniem mieszczącym się w przedziale czasowym między dniem wytoczenia powództwa a dniem wydania wyroku. W wyjątkowych jedynie wypadkach dopuszczalne jest ustanowienie rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. W niniejszej sprawie zachodzą wyjątkowe wypadki, o których mowa w art. 52 § 2 zdanie drugie in principio KRO, dla ustanowienia rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa. Brak wspólnego działania ekonomicznego stron od lutego, separacja faktyczna, przemawiają za uznaniem, że w przedmiotowej sprawie zachodzą wyjątkowe wypadki uzasadniające ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami z datą 1 lutego. Ostatnią wspólną decyzję ekonomiczną strony podjęły bowiem w nieustalonym dniu stycznia zaciągając kredyt. Od tego czasu powódka nie korzystała z dochodów z gospodarstwa rolnego, nie podejmuje żadnych decyzji odnośnie prowadzenia gospodarstwa. Pozwany nie dawał jej środków na utrzymanie domu, na potrzeby dzieci. Powódka otrzymywała świadczenie 500 plus i zasiłek rodzinny, które przeznaczała na potrzeby bieżące, w tym potrzeby związane z edukacją małoletnich. Zapożyczała się bez wiedzy męża. Powyższe okoliczności świadczą o tym, że w związku małżeńskim powódki i pozwanego wspólność ustawowa nie spełnia już swych funkcji, a jej dalsze trwanie stwarza zagrożenie interesów majątkowych stron. Wyrok Sądu Rejonowego w – III Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 19 sierpnia 2020 r. III RC 13/20
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
