W praktyce bardzo utrudnione jest odzyskanie nadpłaconych i zawyżonych alimentów ojca na dziecko, co zostanie poniżej wytłumaczone. Świadczenie pieniężne jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Zgodnie z treścią przepisu art. 411 pkt 2 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Jak wskazuje się w judykaturze powyższy przepis znajduje zastosowanie w sytuacji gdy ten, kto spełnił świadczenie, nie był prawnie zobowiązany, lecz można mu przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie; w takiej sytuacji spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego (por. wyrok SN z dnia 21 września 2004r., II PK 18/2004, OSNPiUS 2005, nr 6, poz. 84). Jednocześnie o tym, czy świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego decyduje każdorazowo całokształt okoliczności konkretnego przypadku; czynią zadość zasadom współżycia społecznego zwłaszcza tzw. świadczenia quasi-alimentacyjne (por. wyrok SN z dnia 17 lutego 2000 r., I PKN 537/99).
Powszechnie przyjmuje się, że zasadom współżycia społecznego czynią zadość świadczenia, co do których brak jest prawnego zobowiązania, lecz świadczącemu można przypisać moralny obowiązek wobec przyjmującego świadczenie. Chodzi najczęściej o świadczenie ze względu na rzekomy obowiązek zwyczajowy lub odpowiadający względom przyzwoitości – obowiązek, który dla świadczenia nie był istotny, tj. nie stanowił objętej porozumieniem stron podstawy prawnej. Zważywszy na charakter uwzględnionej w przepisie klauzuli generalnej, zwraca się uwagę na celowość ostrożnego stosowania przepisu, z ograniczeniem do przypadków szczególnych, świadczeń quasi – alimentacyjnych, pielęgnacyjnych, pomocowych, głownie w relacjach rodzinnych czy pracowniczych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 września 2013r., I ACa 389/13, L.).
Przesłanka zgodności z zasadami współżycia społecznego i czynieniu im zadość odwołuje się do systemu wartości i ocen, dlatego powinna być ona dokładnie badana w każdej sytuacji faktycznej związanej z jej podniesieniem. Nie będzie więc można żądać zwrotu świadczenia, gdy odpowiada ono obowiązkom akceptowanym przez społeczeństwo lub też przyjętym zwyczajom postępowania (por. B. Paul, Koncepcje rozliczeń majątkowych między konkubentami, PS 2003, nr 3, s. 16; A. Rzetecka – Gil, Kodeks cywilny. Komentarz, LEX).
Przepis art. 411pkt 2 k.c. najczęściej odnosi się do świadczeń, które nie mają podstawy prawnej. W doktrynie wymienia się przykłady dokonania taki świadczeń m.in. z umowy darowizny, wyposażenie dzieci przez rodziców, świadczenie datku na zbiórkę społeczną, świadczenie środków utrzymania dalszym krewnym, w stosunku do których świadczący nie ma obowiązku alimentacyjnego, napiwki.
Przykład z sprawy sądowej
Przykład z sprawy sądowejW niniejszej sprawie powód domagał się od pozwanych zapłaty kwot po 1.200 zł z tytułu nienależnych świadczeń alimentacyjnych uiszczonych na rzecz małoletniego S. C. (1) i małoletniej A. C. w okresie od czerwca 2016r. do maja 2017r.
Po rozważeniu całokształtu okoliczności niniejszej sprawy Sąd doszedł do przekonania, że zwrot przez pozwanych dzieci uiszczonych alimentów przez powoda ojca należności, ponad kwotę ostatecznie ustaloną przez Sąd Rodzinny, kłóci się z zasadami współżycia społecznego i społecznym poczuciem sprawiedliwości. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że powód domaga się zwrotu świadczeń alimentacyjnych, których przeznaczeniem było zapewnienie dzieciom środków utrzymania. W świetle przepisu art. 133 k.r.o. nie budzi wątpliwości, że taki obowiązek spoczywa w pierwszej kolejności na rodzicach. Z zeznań przedstawicielki ustawowej małoletnich powodów wynika, że nadpłacone przez powoda alimenty zostały w całości zużyte na zaspokojenie potrzeb małoletnich dzieci, w tym na wydatki szkolne, korepetycje z języka angielskiego, zakup odzieży czy też wyjazd wakacyjny dzieci. Podkreślić należy, iż małoletni S. C. (1) jest uczniem technikum fryzjerskiego i w związku z tym nadpłacone alimenty pokryły wydatki związane z zakupem przyborów koniecznych do nauki zawodu tj. szamponów, odżywek, farb, głowy z naturalnym włosiem. Jednocześnie z zeznań matki pozwanych wynika, że z uwagi na skalę wydatków jakie miała w przedmiotowym okresie, nie była w stanie pokryć powyższych wydatków z uzyskiwanych dochodów. Wobec powyższego środki uzyskane z nadpłaconych świadczeń alimentacyjnych pozwoliły pokryć koszty związane z utrzymaniem małoletnich pozwanych. Bez wątpienia, bez środków uzyskanych od powoda, pokrycie powyższych wydatków związanych z utrzymaniem małoletnich byłoby utrudnione. Jednocześnie, należy zwrócić uwagę, że konieczność zwrotu dochodzonych należności niewątpliwie negatywnie odbiłaby się na sytuacji małoletnich. Wobec konieczności pokrycia wydatków związanych z zapewnieniem mieszkania i utrzymania małoletnim – co jest podstawowym obowiązkiem rodzica – obowiązek zwrotu nadpłaconych alimentów spowodowałby ograniczenie wydatków związanych z innymi potrzebami dzieci jak zajęcia pozalekcyjne czy wydatki szkolne.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
