Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Przepis art. 47 § 1 KRO stanowi, że małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa),a umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. W myśl art. 51 KRO w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później, każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
W ustroju rozdzielności majątkowej występują tylko dwa majątki: majątek osobisty żony oraz majątek osobisty męża, a intercyza powoduje, że od określonej w niej chwili prawa danego rodzaju nabyte przez małżonków będą wchodziły do ich majątków osobistych albo do majątku wspólnego małżonków na innych, zmodyfikowanych zasadach, określonych w tej umowie. Charakter umowy majątkowej małżeńskiej jest ustrojowy, ponieważ dotyczy ona właśnie ustroju majątkowego i zmienia jego zasady w stosunku do wskazanych w KRO zasad tworzenia majątku wspólnego i funkcjonowania ustroju wspólności majątkowej, określając – w pewnym zakresie – organizację stosunków majątkowych między małżonkami.
Intercyza nie kreuje nowego stosunku prawnego między małżonkami, a odnosi się do już ukształtowanej w ustawie sytuacji. Modyfikuje ona tylko zasady przynależności praw majątkowych do majątków osobistych albo do majątku wspólnego, natomiast zasady zarządu majątkiem pozostają niezmienione. Samo zawarcie umowy małżeńskiej majątkowej wprowadzającej rozdzielność majątkową nie powoduje automatycznie wyłączenia wspólności gospodarczej małżonków, tym bardziej nie wpływa na prawa i obowiązki stron wynikające z prawa rodzinnego i opiekuńczego, a związane z obowiązkiem starania się i czynienia nakładów na dobro rodziny. Zmiana w trakcie małżeństwa ustroju majątkowego – ze wspólności ustawowej na rozdzielność majątkową – nie może być przyjmowana jako zerwanie więzi gospodarczej. Ustrój rozdzielności majątkowej nie oznacza, że brak jest ”bazy materialnej” do zaspokojenia potrzeb bytowych rodziny. Taką ”bazę” stanowią majątki osobiste małżonków. Możliwości korzystania z tych majątków nie wynikają jednak z przepisów ustrojowych, ale z regulacji zawartych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym – w przepisach z art. 23-30.
Należy przy tym pamiętać, że z chwilą zawarcia małżeństwa, niezależnie od łączącego małżonków ustroju majątkowego powstaje obowiązek:
– przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 27 KRO),
– uprawnienie do reprezentacji małżonka (art. 29 KRO),
– uprawnienie do zaciągania zobowiązań służących zaspokajaniu potrzeb rodziny (art. 28 KRO) oraz obowiązek ponoszenia odpowiedzialności z tego tytułu.
Przepisy regulujące wskazane powyżej skutki majątkowe zawarcia małżeństwa mają przy tym charakter bezwzględnie obowiązujący, niezależnie od ustroju majątkowego między małżonkami. Wynika to stąd, że małżonkowie mają obowiązek wspólnego pożycia oraz przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny, którą założyli. Tak więc zmiana w trakcie małżeństwa ustroju majątkowego w formie zawartej przez małżonków umowy w zasadzie nie powinna nic zmieniać w zakresie praw i obowiązków małżonków, wynikających z przepisów art. 23, 27 i 281 KRO. Zmiana ustroju majątkowego – ze wspólności ustawowej na rozdzielność majątkową – nie może być przyjmowana jako zerwanie więzi gospodarczej (więź gospodarcza w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie jest zachowana niezależnie od ustroju majątkowego, w jakim funkcjonują małżonkowie). Tak więc niezależnie od łączącego małżonków, a strony tego procesu, ustroju majątkowego ponoszą oni odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte w związku z zaspokojeniem zwykłych potrzeb rodziny.
Kodeks rodzinny przy tym w żaden sposób nie definiuje zwykłych potrzeb rodziny, przyjmuje się jednak, że należą do nich powtarzające się przeciętne potrzeby dotyczące przede wszystkim mieszkania, wyżywienia, ubioru czy ochrony zdrowia członków rodziny. Pojęcie zwykłych potrzeb rodziny nie obejmuje wydatków inwestycyjnych chyba, że chodzi o drobne inwestycji nie wymagające większego zaangażowania środków majątkowych. Czynności prawne w ramach których są zaspakajane zwykłe potrzeby rodziny najczęściej będą stanowić umowy wzajemne jak. np. umowa najmu, sprzedaży. Z tytułu zobowiązań służących zaspokajaniu zwykłych potrzeb rodziny małżonkowie ponoszą odpowiedzialność solidarną nieważnie od tego, który z nich zobowiązanie zaciągnął. Bez znaczenia dla zasad odpowiedzialności jest kwestia przynależności do majątków małżeńskich przedmiotu uzyskanego z tytułu stosunku prawnego, z tytułu którego wynika ciążące na małżonkach zobowiązanie. Obowiązek rozliczeń z art. 45 KRO należy określić z uwzględnieniem wynikających z art. 23 i 27 KRO obowiązku wzajemnego udzielania pomocy oraz przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. W granicach tych potrzeb mieści się niewątpliwie zaspokajanie potrzeb każdego z małżonków. Nie można zatem domagać się zwrotu wydatków związanych dopełnieniem tego obowiązku. Kontrowersyjne jest czy podlegają rozliczeniu wydatki i nakłady związane z utrzymaniem rzeczy w należytym stanie i normalna eksploatacją, które w prawidłowo funkcjonującej wspólnocie rodzinnej pokrywane są z dochodów uzyskiwanych zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków odrębnych. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 12 lutego 2014 r. I ACa 785/13
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.