Jeśli jedno z rodziców jest całkowicie niezdolne do wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego – obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem wspólnych dzieci – spoczywa w zasadzie na drugim rodzicu. Dopiero gdyby zostało ustalone, że drugi z rodziców – mimo odpowiedniej staranności i wykorzystania wszystkich możliwości zarobkowych – nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dzieci mogłyby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodziłby subsydiarny obowiązek dalszych krewnych, a w szczególności dziadków.
Czyli obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Zaistnienie jednej z tych okoliczności uzasadnia powstanie obowiązku alimentacyjnego osoby zobowiązanej w dalszej kolejności, wszakże poza okolicznościami z art. 132 KRO powstanie tego obowiązku zależy od rodzaju jego stosunku prawnorodzinnego z osobą uprawnioną.
Należy również podkreślić, że w odróżnieniu od ogólnej przesłanki obowiązku alimentacyjnego, którą jest niedostatek uprawnionego, przesłanką obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, jest w zasadzie sama niezdolność dziecka do samodzielnego utrzymania, a więc także wtedy, gdy nie znajduje się ono w niedostatku. W konsekwencji obowiązek rodziców dostarczania dziecku środków utrzymania i wychowania istnieje już od chwili jego urodzenia, podczas gdy obowiązek alimentacyjny innych krewnych konkretyzuje się z chwilą, kiedy uprawniony znajdzie się w niedostatku. A zatem, powstanie obowiązku alimentacyjnego osoby zobowiązanej w dalszej kolejności zależy od rodzaju jego stosunku prawno-rodzinnego z osobą uprawnioną. Przesłanki i zakres tego obowiązku ocenia się według osoby zobowiązanego w dalszej kolejności, a nie według osoby zobowiązanego w bliższej kolejności. Tak więc obowiązek alimentacyjny zobowiązanych w pierwszej kolejności rodziców dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, istnieje pomimo braku po stronie dziecka niedostatku, natomiast powstanie względem tego dziecka obowiązku alimentacyjnego zobowiązanych w dalszej kolejności jego dziadków zależy od wykazania, że dziecko znajduje się w niedostatku.
Niedostatek polega na istnieniu takiej sytuacji, w której człowiek nie ma wogóle lub nie ma dostatecznych własnych środków utrzymania, które mogłyby zaspokoić jego usprawiedliwione, podstawowe potrzeby (zob. np. orzeczenia SN: z 20 lutego 1974 r., sygn. akt III CRN 388/73, OSN rok 1975, z. 2, poz. 29; z 29 września 1958 r., sygn. akt II Cr 817/57, OSPiKA rok 1959, poz. 294; z 5 czerwca 1962 r., sygn. akt I Cr 444/61, OSN rok 1962, poz. 227).
Zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego można żądać w razie zmiany stosunków (art. 138 KRO), przy zachowaniu reguł wynikających z art. 135 KRO. Poprzez pojęcie „stosunków” należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego i jego zakresu. Zatem zmiana stosunków to zmiana okoliczności, od których zależy istnienie i zakres obowiązku alimentacyjnego – rozumie się przez to zwiększenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub istotne zmniejszenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, które uzasadniają potrzebę skorygowania -zmniejszenia lub zwiększenia- wysokości świadczeń alimentacyjnych. Należy wziąć pod uwagę okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków majątkowych stron takie jak: zmiana stosunków własnościowych powodująca utratę bądź zwiększenie majątku, okoliczności świadczące o zmianie możliwości zarobkowych stron, a także stan faktyczny. Zaznaczyć trzeba, że zmiana stosunków będąca podstawą do zmiany orzeczenia musi zaistnieć po uprawomocnieniu się wyroku, w którym zasądzono alimenty (wyrok SN z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie o sygn. akt I CKN 274/99).
Podkreślenia wymaga, że zmiana orzeczenia alimentacyjnego na podstawie art. 138 KRO jest dopuszczalna tylko w razie zmiany stosunków powstałych po wydaniu tego orzeczenia i porównania stanu istniejącego w dacie uprzedniego orzeczenia ze stanem obecnym. Przy czym dowodzenie w przedmiocie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości majątkowych zobowiązanego ma na celu wykazanie zmian w tym zakresie i nie może zmierzać do polemiki z ustaleniami poczynionymi w poprzedniej sprawie, które jak już wskazano objęte są powagą rzeczy osądzonej.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięPozwem wniosła o uchylenie obowiązku alimentacyjnego miesięcznie zasądzonego na rzecz jej wnuka małoletniego M. B. (1). W uzasadnieniu wskazała, że ojciec dziecka W. B. zaczął wywiązywać się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego.
W momencie orzekania o obowiązku alimentacyjnym babki ojczystej wobec małoletniego M. B. (1) Sąd kierował się przede wszystkim okolicznością pozostawania przez ww. i jego siostrę w niedostatku. Ich matka nie miała wówczas zatrudnienia i korzystała z pomocy finansowej swojej rodziny. Natomiast ojciec małoletnich był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, zaś jego wynagrodzenie w 60 % podlegało zajęciu komorniczemu z tytułu posiadanych przez niego zaległości alimentacyjnych. Co prawda W. B. wywiązywał się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego, jednakże bywało, iż robił to nieterminowo i kwotami niższymi niż wymagane. W 2012 r. przekazywał miesięcznie średnio 902 zł na rzecz dzieci, zaś w 2013 r. średnio 957 zł miesięcznie. Stan jego zaległości alimentacyjnych wynosił wówczas ok. 30.000 zł.
Obecnie doszło do przywołanej w art. 138 KRO, zmiany stosunków, która uzasadnia zmianę orzeczenia w zakresie obowiązku alimentacyjnego. Według informacji posiadanych przez powódkę, J. B. (3) prawdopodobnie przebywa wraz z małoletnimi za granicą. Natomiast W. B. prowadzi własną działalność gospodarczą. Regularnie i w pełni wywiązuje się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego. W 2014 r. przekazał na rzecz małoletnich łączną kwotę 16.800 zł, co daje średnią miesięczną na poziomie 1.400 zł, zaś do września 2015 r. – 19.100 zł, co daje średnią miesięczną na poziomie 2.122 zł. Powyższego dowiedziono za pomocą stosownych potwierdzeń przelewów. W ocenie Sądu świadczy to o tym, że ojciec dzieci od niespełna dwóch lat nie tylko w całości wywiązuje się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego w łącznej kwocie po 1.000 zł miesięcznie, ale także w znacznie większym stopniu partycypuje w ich miesięcznych kosztach utrzymania i wychowania, zmniejszając w konsekwencji stan zaległości alimentacyjnych z kwoty ok. 30.000 zł do kwoty ok. 20.000 zł.
W przedmiotowej sprawie kluczowym jest, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanych w dalszej kolejności, a więc dziadków ojczystych małoletnich, ma charakter subsydiarny. Oznacza to, iż występuje on dopiero w momencie niealimentowania uprawnionych przez osoby zobowiązane do tego w pierwszej kolejności, a więc ojca dzieci. W toku niniejszego postępowania powódka w sposób bezsporny i nie budzący żadnych wątpliwości wykazała, że W. B. w pełni czyni zadość ciążącemu na nim obowiązkowi alimentacyjnemu. W literaturze przedmiotu podkreśla się natomiast, iż nabycie przez zobowiązanego do alimentacji w bliższej kolejności zdolności do zaspokojenia uprawnionego prowadzi do ustania obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego w dalszej kolejności.
W związku z powyższym Sąd uchylił obowiązek alimentacyjny G. B. wobec małoletniego M. B. (1) – jako subsydiarny. Data ta jest zgodna z zawartym w pozwie żądaniem powódki, która jednocześnie wykazała, że w tym czasie ojciec małoletnich w pełni wywiązywał się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego. Wyrok Sądu Rejonowego – III Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 17 listopada 2015 r. III RC 286/14
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
