Małżonkowie, którzy decydują się na budowę domu mieszkalnego, zaczynają cały proces inwestycyjny od wspólnego zakupu działki. Zdarza się jednak, że to mąż lub żona jest właścicielem gruntu, na którym ma być postawiony wspólny dom małżonków. Z taką sytuacją mamy do czynienia na przykład wtedy, gdy jedno z małżonków nabyło nieruchomość gruntową przed ślubem., odziedziczyło ją albo dostało w formie darowizny.
Podstawową zasadą jest, że wszystko co znajduje się na gruncie (poza nielicznymi wyjątkami), jest własnością właściciela gruntu, tak więc wszystko, co powstanie na nieruchomości należącej do właściciela gruntu czy ziemi, będzie jego własnością. Nie może bowiem zaistnieć sytuacja, w której działka będzie własnością żony albo męża, a budynek na niej postawiony współwłasnością obojga. Budynek bowiem stanowi część składową gruntu. Małżonek, mąż czy żona, który współfinansował budowę domu na gruncie czy ziemi drugiego małżonka, będzie mógł żądać wyłącznie zwrotu poniesionych przez siebie wydatków. Szczegółowo to opisujemy poniżej wskazując kilka spraw w których sąd rozlicza i zwraca pieniądze za wybudowany dom na gruncie, ziemi męża, żony czy małżonka. Przeczytaj koniecznie całe obszerne opracowanie, bo warto.
Zgodnie z art. 46 KRO w związku z art. 567 § 3 KPC w zakresie nieuregulowanym w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w zakresie działu majątku po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej mają zastosowaniu przepisy o dziale spadku. Zgodnie z art. 684 KPC w związku z art. 567 § 3 KPC skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi ustala Sąd. Przedmiotem podziału w postępowaniu sądowym są zasadniczo składniki majątkowe objęte majątkiem dorobkowym w chwili orzekania. Jeżeli co do części majątku byli małżonkowie dokonali już umownego podziału, te składniki nie są przedmiotem podziału sądowego. Przedmiotem podziału jest także równowartość rzeczy i praw należących do wspólności, jednak zbytych przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności. Dokładnie przedmiotem podziału jest wówczas kwota stanowiąca ekwiwalent za rzecz zbytą.
Dom wybudowany na działce jednego z małżonków – majątek wspólny
Wreszcie do podziału wchodzi też równowartość rzeczy i praw w sposób rozmyślny, że szkodą dla drugiego małżonka, zbytych lub roztrwonionych w czasie trwania wspólności (Komentarz do kodeksu cywilnego. Tom 2, Jacek Gudowki, Wyd. Praw. W-wa 1999, s.127, 128 t. 12). Mocą art. 31 § 1 i § 2 pkt 1 i 2 KRO z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków.
W postanowieniu z dnia 5 grudnia 2014 roku Sąd Najwyższy opowiedział się za poglądem, iż przedmiot majątkowy nabyty w jakiejkolwiek części z majątku wspólnego, w braku odmiennej umowy małżonków, wchodzi do majątku wspólnego (III CSK 87/14). Jednakże w postanowieniu z dnia 2 marca 2012 roku Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, iż zaliczenie określonych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego nie może się opierać na oświadczeniach małżonków. Jeżeli bowiem małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej małżeńskiej takie oświadczenie nie może wyłączyć skutków z art. 31-33 KRO
Nie może tu być decydujące ocena skutków wyrażenia oświadczeń woli, przesłanek tłumaczenia oświadczeń woli, jak również badania zamiaru stron i celu umowy (II CSK 363/11). Należy jednak odnotować wyraźne poglądy mówiące, iż nie są zabronione przesunięcia majątkowe z majątku wspólnego do osobistego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1991 roku, III CZP 76/90, OSNC 1991/10-12/117; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1991 r., III CZP 133/91, OSP 1992/7-8/171).
Przy coraz bardziej rozbudowanych stosunkach gospodarczych nie jest wykluczone, a nawet w pewnych środowiskach gospodarczych szeroko rozpowszechnione, iż małżonkowie dysponują znacznym majątkiem osobistym i dokonują wielu transakcji korzystając z tego majątku. W razie wątpliwości należy przyjmować, iż dana rzecz chodzi do majątku wspólnego, jeżeli została nabyta w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, a nie ma jednoznacznych dowodów, iż nabycie nastąpiło do majątku osobistego.
Dom wybudowany na działce z darowizny
Gdy dochodzi do podziału majątku po rozwodzie domu na działce małżonka, męża czy żony należy zwrócić uwagę na majątek osobisty. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
Zgodnie z art. 43 § 1, § 2 i § 3 KRO oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, z którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Stosownie do treści art. 567 § 3 KPC do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Mocą art. 688 KPC do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Stosowanie do treści art. 623 KPC jeżeli brak podstaw do dokonania zgodnego działu spadku, a zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje tego podziału na części odpowiadające wartością udziału współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne.
Dom wybudowany na gruncie małżonka, męża czy żony – zwrot nakładów
Teraz przechodzimy do meritum. Jak rozliczyć i żądać zwrotu pieniędzy za dom wybudowany na gruncie małżonka, męża czy żony Zgodnie z art. 45 § 1 KRO każde z małżonków powinno zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Jak stanowi z kolei art. 45 § 2 KRO, zwrotu wydatków i nakładów dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednak sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio, w przypadku gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego (art. 45 § 3 KRO).
Dom wybudowany na działce jednego z małżonków – wydatki
gdy dom wybudowano na działce jedno z małżonków, żony czy męża powstają wydatki. Przez wydatki rozumie się nakłady na rzecz: konieczne, użyteczne, a nawet zbytkowne, jeżeli przy zachowaniu reguł zarządu rzeczą wspólną uzgodniono takie wydatki. Najczęściej są to wydatki ponoszone w toku normalnej eksploatacji rzeczy, według zasad prawidłowej gospodarki, przy zgodzie większości współwłaścicieli (art. 201 KC). Nie można jednak wykluczać wydatków nadzwyczajnych, przekraczających zakres zwykłego zarządu, podejmowanych za zgodą wszystkich współwłaścicieli (art. 199 KC) (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 stycznia 2014 roku, I ACa 451/13).
Współwłaściciel, który dokonał nakładów koniecznych na nieruchomość będącą przedmiotem współwłasności, nie może żądać zwrotu wartości tych nakładów, odpowiadających udziałowi pozostałych współwłaścicieli w całości nieruchomości, jeżeli w drodze podziału quoad usum nie korzystają oni z tej części nieruchomości, na którą zostały te nakłady dokonane (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1980 r., III CZP 80/79, OSNC 1980/9/157). Należałoby jednak przyjąć, iż zasada ta nie działa wtedy, gdy korzyść czerpią wszyscy współwłaściciele. O zwrocie wydatków i nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji, a domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC Stosownie zaś do art. 321 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC, żądaniami tymi sąd jest związany (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 roku, I CSK 323/11).
Dom wybudowany na gruncie małżonka, męża czy żony – ocena wartości
Gdy dom wybudowano na gruncie małżonka, męża czy żony podzielić należy stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 r. (III CZP 46/80, OSNC 1981/11/206), iż w sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego.
Zgodnie z § 35ust. 1 i 3rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz.U.2004, Nr207, poz. 2109) na potrzeby określenia wartości nakładów określa się wartość nieruchomości, na której dokonano nakładów, łącznie z tymi nakładami. Wartość nakładów odpowiada różnicy wartości nieruchomości uwzględniającej jej stan po dokonaniu nakładów i wartości nieruchomości uwzględniającej jej stan przed dokonaniem tych nakładów.
Podział majątku po rozwodzie dom na działce małżonka, męża czy żony – wycena i opinia biegłego
Przy sprawy o podział majątku po rozwodzie, gdy dom wybudowano na działce małżonka męża czy żony musimy podeprzeć się opinią biegłego. Na podstawie art. 154 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) wyboru właściwego podejścia oraz metody i techniki szacowania nieruchomości dokonuje rzeczoznawca majątkowy, uwzględniając w szczególności cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, stan jej zagospodarowania oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych. Jako pierwsze podejście art. 152ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami wskazuje podejście porównawcze. Zgodnie z art. 4ust. 1 rozporządzenie Rady Państwa z dnia 21 września 2004 roku w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz.U. z 2004 r. Nr 207, poz. 2109 ze zm.) przy stosowaniu podejścia porównawczego konieczna jest znajomość cen transakcyjnych nieruchomości podobnych do nieruchomości będącej przedmiotem wyceny, a także cech tych nieruchomości wpływających na poziom ich cen.
Działka męża czy żony a dom wspólny – założenia
Art. 4 pkt 16 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami, określa jako nieruchomość podobną nieruchomość, która jest porównywalna z nieruchomością stanowiącą przedmiot wyceny, ze względu na położenie, stan prawny, przeznaczenie, sposób korzystania oraz inne cechy wpływające na jej wartość. Przy metodzie korygowania ceny średniej konieczna jest realizacja następujących założeń: po pierwsze, znane są cechy nieruchomości wycenianej, po drugie, jest kilkanaście nieruchomości podobnych do wycenianej, które były przedmiotem obrotu na rynku lokalnym, po trzecie, transakcje odbyły się w okresie bezpośrednio poprzedzającym datę wyceny. Jeżeli przy tym nastąpiła w tym okresie zmiana cen nieruchomości należy zbadać zasadę, w jakiej zmiana następowała. Zmiany takie winny być zaznaczane wprowadzeniem odpowiednich współczynników korygujących do poziomu cen bieżących. Ważna jest przy tej metodzie znajomość cen transakcyjnych i cech nieruchomości porównywalnych i dokładny opis nieruchomości, za które uzyskano cenę najniższą i najwyższą (por. Szacowanie nieruchomości. Rzeczoznawstwo majątkowe, pod. red. Jerzego Dedynki, LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa 2012, s.472, 473). Założenia te pozwalą na rzetelną wycenę wartości domu wybudowanego na działce męża albo żony.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1 – Wspólny dom wybudowany na działce małżonka, męża czy żony
Wnioskodawczyni D. Ł. wniosła o dokonanie podziału majątku wspólnego jej i byłego męża L. Ł.. Po ostatecznym sprecyzowaniu stanowiska podała, że w skład majątku wspólnego wchodzi nakład na nieruchomość położoną w S. przy ulicy (…), samochód osobowy marki N. (…) oraz kosiarka do trawy. Wniosła o przyznanie wszystkich składników majątkowych, za wyjątkiem kosiarki do trawy, uczestnikowi postępowania z zasądzeniem na jej rzecz stosownej spłaty. Nadto wniosła o rozliczenia spłaconych przez nią kredytów na kwotę 33.922,56 zł.
Uczestnik postępowania L. Ł. przychylił się do wniosku co do zasady. Ostatecznie nie kwestionował składników majątku wspólnego i sposobu jego podziału. Podniósł jednak, że drzewo na wspólny dom pochodziło z jego lasu. Stwierdził, że spłaci wnioskodawczynię po sprzedaży nieruchomości. Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:
L. Ł. i D. Ł. zawarli związek małżeński w S.. Ze związku tego mają dwoje dzieci. W trakcie małżeństwa małżonkowie nie zawierali umów majątkowych małżeńskich. Wyrokiem Sądu Okręgowego w sprawie (…) ich związek małżeński został rozwiązany przez rozwód.
Umową darowizny rodzice L. Ł.W. Ł.i A. Ł. przekazał synowi niezabudowane nieruchomości rolne położone w obrębie Miasta S. oraz w obrębie M. oznaczone numerami geodezyjnymi (…). Po ślubie małżonkowie Ł. postanowili na nieruchomości położonej w S. oznaczonej numerem geodezyjnym (…) wybudować dom jednorodzinny. W tym celu zawarli umowę kredytu mieszkaniowego w (…) Banku (…) w W. na kwotę 124.440 zł oraz w tym samym Banku umowę pożyczki gotówkowej na kwotę 10.526,32 zł. Umowa kredytu została zabezpieczona hipotecznie na nieruchomościach należących do L. Ł.
Na nieruchomości L. Ł. został wybudowany jednorodzinny budynek mieszkalny w stanie surowym otwartym. Środki na jego wybudowanie pochodziły z, poza wspomnianymi wyżej kredytem i pożyczką, również z dochodów z pracy małżonków. Nadto przy budowie wykorzystano drewno pochodzące nieruchomości leśnej stanowiącej własność L. Ł. Wartość budynku według stanu na datę ustania wspólności majątkowej stanowi kwotę 70.719 zł
Byli małżonkowie nie zawierali umów majątkowych małżeńskich, co oznacza że z chwilą zawarcia małżeństwa powstała między nimi wspólność ustawowa, która trwała aż do prawomocnego orzeczenia rozwodu. W tym czasie nabywali oni do majątku wspólnego różne składniki majątkowe, które tworzyły substrat ich majątku wspólnego.
W okolicznościach sprawy jako nabyte do majątku wspólnego należało uznać środki zgromadzone na rachunku otwartego funduszu emerytalnego każdego z byłych małżonków odpowiadające jednostkom uczestnictwa zgromadzonym oraz kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.). Ich wartość według stanu na datę ustania wspólności majątkowej i aktualnych cen Sąd ustalił w oparciu o informacje z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Otwartego Funduszu Emerytalnego N. N.. Co do składek to ich wartość wprost wynika z informacji uzyskanej z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, natomiast w przypadku środków OFE Sąd ich wartość obliczył mnożąc aktualną wartość jednostki wskazaną przez Fundusz oraz liczbę jednostek zgromadzonych przez zainteresowanych do dnia 10 stycznia 2013 roku, co dało w przypadku D. Ł. kwotę 23.632,47 zł (612,7165 x 38,57 zł), zaś w przypadku L. Ł. kwotę 19.950,79 zł (517,2620 x 38,57 zł).
Niewątpliwie do majątku wspólnego stron wszedł samochód osobowy marki N. (…) zakupiony w trakcie trwania małżeństwa, który po ustaniu wspólności był w posiadaniu uczestnika postępowania. Obecnie samochodu już nie ma gdyż L. Ł. zniszczył go w trakcie wypadku. Jakkolwiek nie nastąpiło to z winy umyślnej uczestnika postępowania, to jednak miało miejsce już po ustaniu wspólności majątkowej, a co za tym idzie uczestnik odpowiada za utratę tego składnika majątkowego na podstawie art. 415 KC Strony zgodnie określiły wartość zniszczonego składnika majątkowego na 3.500 zł.
Wreszcie w skład majątku wspólnego wchodzi nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika postępowania w postaci nieruchomości gruntowej nabytej na podstawie umowy darowizny zawartej przed powstaniem wspólności ustawowej. Nakładem tym jest budynek zbudowany po powstaniu wspólności ze środków pochodzących ze wspólnie zaciągniętych kredytu i pożyczki oraz dochodów małżonków. Uczestnik postępowania zgłaszał wprawdzie, że do wybudowania budynku poza wyżej wskazanymi środkami pieniężnymi został użyty materiał (drewno) pochodzący z lasu stanowiącego jego majątek osobisty, jednakże nie stanowi to o wybudowaniu budynku także z udziałem środków z majątku osobistego uczestnika postępowania. Drewno takie jako część składowa nieruchomości leśnej odłączona od rzeczy w ramach prawidłowej gospodarki i stanowiąca normalny dochód z rzeczy, zgodnie z art. 53 § 1 KC, stanowi pożytek rzeczy, który jako dochód z majątku osobistego wchodzi w skład majątku wspólnego w sytuacji odłączenia jej w trakcie trwania wspólności ustawowej, na co wskazuje wprost art. 31 § 2 KRO Ojciec uczestnika postępowania zeznał, że L. Ł. dokonał legalizacji wyciętego drzewa, a zatem drzewo to stanowiło normalny dochód rzeczy i jako pożytek naturalny weszło w skład majątku wspólnego małżonków.
Strony nie pozostawały w sporze, co do tego jakie składniki majątku przyznać każdej z nich. Każdy z zainteresowanych otrzymał środki zgromadzone na prowadzonym na jego rzecz rachunku Otwartego Funduszu Emerytalnego oraz kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wnioskodawczyni otrzymała ponadto kosiarkę, która jest w jej władaniu. Natomiast pozostałe składniki majątku otrzymał uczestnik postępowania. Nakład dokonany został bowiem na nieruchomości stanowiącej jego własność. Uczestnik postępowania ponosi odpowiedzialność za utratę samochodu, którego równowartość stanowi składnik majątku wspólnego.
Biorąc pod uwagę, że w skład majątku wspólnego stron wchodzą składniki majątkowe wskazane wyżej ogólna wartość majątku wspólnego stanowi kwotę 145.059,94 zł. Jako że byli małżonkowie mają w majątku wspólnym równe udziały każdemu z nich powinny przypaść składniki majątkowe o wartości 72.529,97 zł (145.059,94 zł : 2). Różnice winny być wyrównane przez dopłatę pieniężną. D. Ł. otrzymała składniki majątkowe o łącznej wartości 38.326,33 zł (400 zł + 23.633,47 zł + 14.292,86 zł). Oznacza to, że uczestnik tytułem dopłaty powinien jej zwrócić kwotę 34.204,64 zł (72.529,97 – 38.326,33 zł).
Wspólny dom, mieszkanie na działce, gruncie, nieruchomości, ziemi męża lub żony
Wnioskodawczyni mogła się również zasadnie domagać rozliczenia wydatków związanych ze spłatą wspólnego długu z majątku osobistego, z tym że za okres po ustaniu wspólności. Spłacając te długi do tego czasu ze swoich dochodów czyniła to w istocie z majątku wspólnego. Podstawą rozliczenia wydatku związanego ze spłatą długu jest art. 207 KC stosowany odpowiednio w postępowaniu o podział majątku wspólnego. Zgodnie z nim uczestnik winien zwrócić połowę kwoty wydatkowanej na spłatę długu przez wnioskodawczynię. W oparciu o przedstawioną przez wnioskodawczynię historię obrotów na rachunku bankowym Sąd ustalił, że D. Ł. spłaciła łącznie kwotę 30.019,80 zł. Połowę tej kwoty, to jest 15.009,90 zł (30.019,80 zł : 2) powinien byłej żonie zwrócić L. Ł..
Sytuacja majątkowa uczestnika postępowania nie pozwala mu na spłacenie wnioskodawczyni z dnia na dzień. Musi mieć on odpowiedni termin na przygotowanie się do tej spłaty. Skoro uczestnik nie pracuje nie jest jednak zasadne rozkładania należności na raty. Nie można również wymagać by wnioskodawczyni czekała na dopłatę oraz zwrot wydatków w jakiejś dalszej perspektywie. Biorąc pod uwagę, że uczestnik jest właścicielem majątku o znacznej wartości (nieruchomość gruntowa), to z całą pewności okres 4 miesięczny liczony od dnia uprawomocnienia postanowienia jest wystarczający by zabezpieczył on środki na spłatę należności wnioskodawczyni. Sąd orzekł również o odsetkach ustawowych na wypadek opóźnienia w spełnieniu świadczeń przez uczestnika postępowania.
Ustalić, że w skład majątku wspólnego D. Ł. i L. Ł. wchodzą”
1. nakład z majątku wspólnego na nieruchomość gruntową stanowiącą majątek osobisty uczestnika postępowania L. Ł. położoną w S. przy ulicy (…) oznaczoną numerem geodezyjnym (…) w postaci budynku mieszkalnego jednorodzinnego o wartości 70.719 zł,
2. kosiarka do trawy o wartości 400 zł,
3. kwota 3.500 zł jako równowartość samochodu osobowego marki N. (…),
4. środki zgromadzone na rachunku numer (…) Otwartego Funduszu Emerytalnego N. N. prowadzonego na rzecz D. Ł. w liczbie jednostek rozrachunkowych 612,7165 o wartości 23.632,47 zł,
5. środki zgromadzone na rachunku numer (…) Otwartego Funduszu Emerytalnego N. N. prowadzonego na rzecz L. Ł. w liczbie jednostek rozrachunkowych 517,2620 o wartości 19.950,79 zł,
6. kwota składek zewidencjonowanych na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na rzecz D. Ł. w wysokości 14.292,86 zł,
7. kwota składek zewidencjonowanych na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na rzecz L. Ł. w wysokości 12.564,82 zł;
8. Ustalić, że D. Ł. poniosła wydatek z majątku osobistego z tytułu spłaty wspólnych długów w kwocie 30.019,80 zł;
9. Dokonać podziału majątku wspólnego D. Ł. i L. Ł. w ten sposób, że składniki majątkowe opisane w punkcie pierwszym podpunkty a, c, e i g postanowienia przyznać na wyłączną własność uczestnika postępowania L. Ł., zaś składniki majątkowe opisane w punkcie pierwszym podpunkty b, d i f postanowienia przyznać na wyłączną własność D. Ł.;
11. Zasądzić od uczestnika postępowania L. Ł. na rzecz wnioskodawczyni D. Ł. tytułem dopłaty kwotę 34.204,64 (trzydzieści cztery tysiące dwieście cztery 64/100) zł płatną w terminie 4 (cztery) miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym w razie opóźnienia w terminie płatności;
12. Zasądzić od uczestnika postępowania L. Ł. na rzecz wnioskodawczyni D. Ł. tytułem rozliczenia wydatków wskazanych w punkcie drugim postanowienia kwotę 15.009,90 (piętnaście tysięcy dziewięć 90/100) zł płatną w terminie 4 (cztery) miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym w razie opóźnienia w terminie płatności;
13. Oddalić wniosek D. Ł. o rozliczenie wydatków w pozostałej części;
14. Cofnąć wnioskodawczyni D. Ł. zwolnienie od kosztów sądowych; VIII
15. Stwierdzić, że zainteresowani we własnym zakresie ponoszą pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 20 listopada 2015 r. I Ns 268/15
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2 – Dom wybudowany na działce jednego z małżonków
Wnioskiem K. K. (1) wystąpiła o dokonanie podziału majątku wspólnego jaki posiadała z M. K. (1). Wnioskodawczyni wskazała, iż w skład tego majątku wchodziły ruchomości opisane we wniosku, środki zgromadzone na rachunku bankowym w Banku (…) S.A. I Oddział w S. (…), nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika w łącznej wysokości 730.000 zł. K. K. (1) podnosiła, że udziały w majątku wspólnym były równe, a także wskazała sposób podziału majątku. Uczestnik M. K. (1) przychylił się do wniosku przedstawiając jednak własna listę składników majątku wspólnego i kwestionując nakłady na jego nieruchomości.
W niniejszej sprawie budowa domu na nieruchomości uczestnika oraz zagospodarowanie działki wokół domu trwało praktycznie do końca małżeństwa. Zatem zasadne było obliczenie przedmiotowego nakładu poprzez ustalenie wartości całej nieruchomości i odjęcie od tak uzyskanego wyniku wartości niezagospodarowanej działki bez jakichkolwiek zabudowań. Wynik dawał wielkość nakładów na nieruchomość. W ocenie Sądu, nie ma podstaw do obliczania w sprawie wartości odtworzeniowej nakładów. Strony przez lata korzystały z tej nieruchomości, „zużywały” efekty poczynienia nakładów i jedynym miarodajnym źródłem określenia wartości nakładów jest ich wpływ na wartość nieruchomości, tym samym ewentualnego wzbogacenia się tymi nakładami właściciela nieruchomości. Wartość nakładów liczona metodą odtworzeniową byłaby również z tego powodu nieprawidłowa, że strony budowały dom metodą gospodarczą, a zatem często płaciły jedynie za materiał, a robocizna to był czas ich i ich rodzin lub znajomych. Z tego powodu Sąd ustalił wartość nakładu na przedmiotową nieruchomość na kwotę 280.000 zł i równowartość tej kwoty stanowi wierzytelność wchodząca do majątku wspólnego.
Nie ma też żadnego powodu, aby osobno obliczać nakłady w postaci nasadzenia tui, pobudowania płotu kutego, pobudowania płotu betonowego, położenia kostki brukowej wokół domu skoro nakłady te mieszczą się w całkowitej wartości nieruchomości, a wartość nakładów biegły uzyskał poprzez odjęcie od tejże całkowitej wartości nieruchomości wartości gruntu bez żadnych nakładów. Nie da się ująć szerzej nakładów, aniżeli oddzielając jedynie wartość gruntu od wartości całej nieruchomości. Równocześnie Sąd uznał za nakład z majątku wspólnego na utwardzenie części warsztatowej uczestnika kwotę 30.090 zł. Chodzi bowiem o wartość wzbogacenie uczestnika kosztem majątku wspólnego. Mechanizm tego wyliczenia został wskazany wyżej. Nie można zatem przyjąć proponowanego przez uczestnika rozliczenia w kwocie 6.120 zł (12zł.m2 x 510 m2 polbruku).
Podział majątku po rozwodzie dom na działce małżonka, męża czy żony
Biegły ustalił wartość przedmiotowej nieruchomości przy podejściu porównawczym metodą korygowania ceny średniej. Uzyskał wartość nakładów w wysokości 280.000 zł. Biegły zaznaczył, iż wartość nakładów w postaci nasadzenia tui, pobudowania płotu kutego, pobudowania płotu betonowego, położenia kostki brukowej została wyceniona w wartości całej nieruchomości. Od tej wartości odjęta została wartość gruntu dając wartość nakładu. Stąd też nakłady te zostały już ujęte w kwocie 280.000 zł. Jest to wartość budynku mieszkalnego z zagospodarowanie terenu, ale bez gruntu. Biegły obliczył też wartości odtworzeniowe pobudowania budynku uzyskując kwotę 350.000 zł, posadzenia tui uzyskując kwotę 540 zł, pobudowania płotu kutego – 9925 zł, pobudowania płotu betonowego – 15.926 zł, położenia kostki brukowej – 21.800 zł. Dało to łącznie wartość odtworzeniową w wysokości 398.191 zł. Natomiast wartość nakładu w postaci nasadzenia tui, pobudowania płotu kutego, pobudowania płotu betonowego, położenia kostki brukowej wyniosła 33.887 zł. Biegły oszacował wartość utwardzeń na części warsztatowej na kwotę 30.090 zł. Zgodnie ze zleceniem Sądu biegły oszacował też koszt wybudowania kanału naprawczego. Uwzględniając stopień zużycia koszt ten wyniósł 19.378 zł. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 10 grudnia 2019 r.I Ns 362/17
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 3 – Podział majątku po rozwodzie dom na działce małżonka, męża czy żony
M. C. wniósł o dokonanie podziału majątku wspólnego jego i jego byłej żony E. C., w skład którego wchodziła nieruchomość położona w Ł. przy ul. (…) o wartości 200.000 zł i przyznanie na rzecz jego byłej żony wyłącznej własności tej działki z obowiązkiem spłaty na jego rzecz kwoty 100.000 zł w terminie 1. go miesiąca.
W odpowiedzi na wniosek uczestniczka E. C. wniosła o oddalenie wniosku. Uczestniczka wskazała, iż zarówno ona jak i jej mąż każde otrzymało po ślubie wsparcie finansowe od własnych rodziców. Uczestniczka za środki otrzymane od rodziców nabyła działkę w Ł. przy ul. (…) do majątku odrębnego. Stojący na działce uczestniczki budynek stanowi samowolę budowlaną wzniesioną pomimo jej protestów.
Sąd doszedł do przekonania, iż w skład majątku wspólnego byłych małżonków M. C. i E. C. wchodziły pojazdy marki D. o nr rej. (…), R. (…) o nr rej (…) oraz R. (…) o nr rej. (…), które bezspornie między stronami zostały nabyte w czasie trwania ich małżeństwa. Okoliczność, iż aktualnie pojazdy zostały sprzedane nie zmienia faktu, że wchodzą one w skład majątku wspólnego. Wartość przedmiotowych składników majątku wspólnego byłych małżonków Sąd ustalił opierając się o opinię biegłego sądowego z zakresu techniki samochodowej, wyceny pojazdów i kosztów napraw P. J., która nie była kwestionowana przez żadną ze stron, zaś w ocenie Sądu była logiczna i rzetelna mogąc stanowić źródło ustaleń w sprawie. Podniesiona przez uczestniczkę okoliczność, iż rozstanie stron nastąpiło już wcześniej nie ma dla sprawy znaczenia albowiem wartość majątku ustala się według stanu na dzień rozwiązania związku małżeńskiego. Na tej podstawie Sąd ustalił, że wartość składników majątku wspólnego wynosiła w dniu rozwiązania małżeństwa 5.410 zł. Wobec okoliczności, iż pojazdy te znajdowały się w wyłącznym użytkowaniu wnioskodawcy, a następnie zostały przez niego sprzedane, Sąd składniki opisane w pkt 1 . sentencji postanowienia przyznał na wyłączną własność M. C..
Dom wybudowany na gruncie czy działce małżonka, męża czy żony
Sąd nie znalazł podstaw do ustalenia, iż w skład majątku wspólnego wchodziła nieruchomość położona przy ul. (…) w Ł.. Jak zostało już wyżej wskazane, art. 33 pkt 2) i 10) KRO przewiduje, że do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, a także przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Nieruchomość przy ul. (…) w Ł. została tymczasem nabyta przez uczestniczkę E. C. w trakcie trwania małżeństwa, zaś w akcie notarialnym wpisano, że nieruchomość została nabyta za kwotę 1.750.000 zł stanowiącą fundusze odrębne E. C.. Uczestnika wskazywała, iż środki na nabycie działki pochodziły z darowizny od jej rodziców. Wnioskodawca kwestionował twierdzenia uczestniczki w ocenie Sądu nieskutecznie. Jakkolwiek twierdził, iż rodzice darowali uczestniczce jedynie 1.000.000 zł, zaś resztę tej kwoty wniósł on sam, to jednak nie przedstawił jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie tej okoliczności. Twierdzenia wnioskodawcy zmierzające do podważania twierdzeń zawartych w akcie notarialnym pozostały zatem gołosłowne. W ocenie Sądu zatem nieruchomość przy ul. (…) w Ł., jakkolwiek nabyta w trakcie małżeństwa, weszła do majątku osobistego uczestniczki E. C. jako nabyta w zamian za środki pieniężne darowane jej tylko przez rodziców.
Jak zostało wskazane wyżej nieruchomość przy ul. (…) w Ł. stanowi składnik osobistego majątku uczestniczki E. C.. Bezsporne między stronami było, iż w czasie trwania związku małżeńskiego stron na nieruchomości tej został wybudowany budynek aktualnie spełniający funkcje mieszkalne, a także okoliczność iż obie strony partycypowały w kosztach budowy. Z zeznań świadków A. C., R. K. i G. S. wynika, iż wnioskodawca partycypował w kosztach budowy domu poprzez np. dostarczanie materiału. W ocenie Sądu wnioskodawca nie zdołał jednak udowodnić konkretnej kwoty stanowiącej jego wkład na majątek osobisty uczestniczki, który stanowiłby nakład nierówny. Wnioskodawca nie wykazał bowiem kwoty darowizny uzyskanej od rodziców, a przeznaczonej na budowę domu. Nie wykazał również, aby jego wkład w majątek wspólny był wkładem przewyższającym wkład uczestniczki. Tymczasem również uczestniczka wykazała w drodze załączonych umów pożyczek, iż zaciągała pożyczki z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych na cele remontowe. Sąd przyjął zatem, iż wnioskodawca i uczestniczka czynili nakłady na majątek osobisty E. C. z majątku wspólnego pozostając w ustroju ustawowej małżeńskiej wspólności majątkowej.
Sporna między stronami była natomiast wartość tych nakładów. Przedmiotową okoliczność Sąd ustalił posiłkując się opinią biegłego sądowego z zakresu budownictwa (…). Wnioski wyciągnięte przez biegłego stanowią w ocenie Sądu logiczną konsekwencję wcześniejszych wywodów i oględzin, a także szczegółowych wyliczeń. Również strony nie kwestionowały przedmiotowej opinii co do zasady. Uczestniczka podnosiła jedynie, iż w jej ocenie wartość budynku jest mniejsza z powodu złego stanu technicznego – okoliczność tak jednak została uwzględniona przez biegłego sądowego, który w sporządzonej opinii za zadanie miał ocenić nie wartość całości budynku, a wartość poczynionych w trakcie nakładów tj. wartość prac budowlanych i materiału. W ten sposób, opierając się o opinię biegłego S. S., Sąd ustalił, iż nakłady z majątku wspólnego byłych małżonków C. na majątek osobisty E. C. wyniosły 111.426,37 zł.
Wobec przyznania wnioskodawcy M. C. składników majątku o wartości 5.410 zł, wartość nakładów w kwocie 111.426,37 zł ulegała rozliczenia z uwzględnieniem wartości tych składników. Sąd orzekł zatem, iż E. C. winna jest zwrócić M. C. kwotę 55.713,18 zł (111.426,37 zł x ½) pomniejszoną o przysługującą jej wartość składników opisanych w pkt 1. sentencji postanowienia 2.705 zł (5.410 zł x ½), tj. kwotę 53.008,18 zł o czym Sąd orzekł w pkt 4. sentencji postanowienia. Postanowienie Sądu Rejonowego I Wydział Cywilny I Ns 643/15
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 4 – Działka męża czy żony a dom wspólny
O. złożył w Sądzie Rejonowym w Gdyni wniosek o podział majątku wspólnego, wskazując jako uczestnika byłą małżonkę B. O. domagając się ustalenia, że w skład majątku wspólnego rozwiedzionych małżonków wchodzi prawo własności nieruchomości położonej w G. przy ul. (…) o powierzchni 0,542ha, zabudowanej domem jednorodzinnym, dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą kw (…) oraz przyznanie tej nieruchomości na wyłączną własność uczestniczki z obowiązkiem spłaty wnioskodawcy w wysokości 250.000 zł.
W uzasadnieniu swojego wniosku, wnioskodawca wskazał, że w sensie prawnym nieruchomość stanowi własność uczestniczki, jednakże dom posadowiony na tej nieruchomości został zbudowany w przeważającej części ze środków pochodzących z pracy zawodowej wnioskodawcy. Uczestniczka otrzymywała symboliczne wynagrodzenie, bez większego znaczenia dla budżetu domowego. Nadto, wnioskodawca w powstanie domu włożył ogromny nakład pracy własnej.
W odpowiedzi na wniosek uczestniczka postępowania wniosła o oddalenie powództwa oraz orzeczenie o kosztach postępowania. W uzasadnieniu wskazała, że strony nie mają majątku wspólnego w postaci prawa własności opisanej we wniosku nieruchomości, albowiem nieruchomość ta stanowi wyłączną własność uczestniczki. Na nieruchomości tej, w czasie trwania związku małżeńskiego wybudowany od stanu surowego został budynek mieszkalny jednorodzinny, jednakże środki na budowę tego domu pochodziły od uczestniczki i jej rodziców, natomiast wnioskodawca przeznaczał swoje zarobki na własne potrzeby.
Na rozprawie Sądu Rejonowego powód występujący w tej sprawie jako wnioskodawca sprecyzował wniosek o podział majątku, wskazując, że należy traktować jako wniosek o rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestniczki. Strony zgodnie wskazały, że nie mają innych składników majątku wspólnego i przedmiotem postępowania są wyłącznie nakłady z majątku wspólnego na majątek uczestniczki..
Strony pozostawały w związku małżeńskim kiedy to Sąd Okręgowy rozwiązał związek małżeński M. O. i B. O. przez rozwód. W małżeństwie M. i B. O. obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.
Jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego pozwana była właścicielką nieruchomości położonej w G. przy ul (…) dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą kw (…). Na działce tej rozpoczęta była budowa domu. Przed zawarciem związku małżeńskiego om był wybudowany do stanu surowego – bez dachu.
W czasie trwania małżeństwa strony kontynuowały budowę, która zakończyła. W czasie trwania małżeństwa oboje małżonkowie pracowali, powód jako kierowca, uczestniczka jako urzędniczka w Urzędzie Pocztowym. Wszystkie oszczędności przeznaczali na budowę domu. Nadto małżonkowie brali pożyczki i kredytu, aby finansować bieżące prace przy budowie. Małżonkowie zaciągnęli kredyt hipoteczny w wysokości 170.000 zł, przy czym częściowo kredyt ten został przeznaczony na spłatę wcześniejszych kredytów. Kredyt został zabezpieczony hipoteką kaucyjną w wysokości 340.000 zł.. Po rozwodzie kredyt ten spłaca wyłącznie pozwana. Wartość nakładów poniesionych na budowę obliczonych według zasad rynkowych od dnia zawarcia małżeństwa do dnia zakończenia inwestycji wynosiła 350.400 zł, z czego z majątku wspólnego strony dokonały nakładów o wartości 268.800 zł.
Do czasu zakończenia budowy, strony zamieszkiwały u rodziców pozwanej, na sąsiedniej nieruchomości, prowadząc wspólne gospodarstwo domowe. Strony uzgodniły, że po wybudowaniu domu zamieszka z nimi matka pozwanej D. A.. Rodzice pozwanej pomagali małżonkom O. w budowie, finansując część materiałów i prac. Ze środków pochodzących od rodziców powódki zostały sfinansowane następujące prace: położenie dachu z blachodachówki, zakup grzejników oraz położenie instalacji grzewczej i wodnokanalizacyjnej oraz tynków wewnętrznych bez garażu. Wartość nakładów sfinansowanych ze środków pochodzących od rodziców (ewentualnie wyłącznie matki) pozwanej wynosiła 81.600 zł.
Powyższy stan faktyczny w pewnym zakresie – istotnym dla rozstrzygnięcia był w zasadzie niesporny między stronami. Bezspornym był bowiem fakt prowadzenia budowy w czasie trwania małżeństwa na nieruchomości stanowiącej majątek osobisty pozwanej, bezspornym jest również, że wyrokiem Sądu Okręgowegoo rzeczono rozwód stron, a także że w małżeństwie tym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Spornym w zasadzie był jedynie fakt wysokości środków przeznaczonych z majątku wspólnego małżonków O. na majątek wspólny, a także wartość nakładów pochodzących z majątku osobistego powódki (przekazanych jej przez rodziców).
Powód wywodzi swoje roszczenia z faktu finansowania budowy ze środków pochodzących z majątku wspólnego, i jak wynika z treści pozwu jego zdaniem on w większym stopniu niż żona przyczyniał się do powstania tego majątku. Osiągał bowiem -wyższe dochody niż żona.
Zgodnie z treścią art. 43 § 1 KRO oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Natomiast zgodnie z art. 31 § 2 pkt 1 KRO do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. W pierwszej kolejności należy więc wskazać, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała wysokość wynagrodzenia osiąganego przez każdego z małżonków. Zarobki stron stanowiły ich majątek wspólny (art. 31 § 2 pkt 1 KRO), w którym małżonkowie mieli równe udziały (art. 43 § 1 KRO). Tym samym rozliczenie nakładów pochodzących z majątku wspólnego na majątek osobisty pozwanej musiało nastąpić z uwzględnieniem zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym.
Wspólny dom wybudowany na działce gruncie jednego małżonka, męża czy żony
W niniejszej sprawie małżonkowie przeznaczali wspólne dochody na budowę domu na nieruchomości stanowiącej majątek osobisty pozwanej, czyniąc tym samym nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty. Co do zasady powód może więc żądać zwrotu połowy wartości środków, które zostały wniesione z majątku wspólnego.
Ustalając wartość tych nakładów, Sąd oparł się na opinii biegłego oraz zeznaniach pozwanej i świadka D. A.. Jak już była mowa, Sąd dał wiarę twierdzeniom pozwanej, że ze środków pochodzących od rodziców (ewentualnie po śmierci ojca pozwanej – wyłącznie od matki) sfinansowane zostały niektóre prace budowlane – a mianowicie dach z blachodachówką, zakup grzejników, instalacja grzewcza, wodno-kanalizacyjna i tynki wewnętrzne – bez garażu.
Podkreślić należy, że nie ma przepisów regulujących w sposób uniwersalny zasady rozliczenia wartości nakładów i rolą Sądu w tego typu postępowaniach, jest zastosowanie odpowiedniego sposobu. Należy zauważyć, że biegła ustaliła procentowy udział wszystkich dokonywanych nakładów w okresie od dnia zawarcia związku małżeńskiego do zakończenia inwestycji na 67,28% , a następnie ustaliła wartość rynkową wszystkich dokonanych prac. Podobnie ustaliła wartość nakładów nie pochodzących z majątku wspólnego na 15,66% i wartość rynkową tych nakładów. Metodologia przyjęta przez biegłą w pełni pozwala na uwzględnienie wartości rynkowej nakładu z chwili dokonania rozliczenia (wyrokowania przez Sąd) i uwzględnia procentowy udział małżonków w budowie. Także same strony nie kwestionowały metody przyjętej przez biegłą, a także wyceny samych nakładów. Sąd uznał więc, że wartości wskazywane przez biegłą odpowiadają stanowi rzeczy i nie prowadzą do pokrzywdzenia żadnej ze stron.
Mając powyższe na uwadze, Sąd doszedł do przekonania, że byli małżonkowie M. i B. O. dokonali ze swojego majątku odrębnego na majątek wspólny nakładów o łącznej wartości 268.800 zł.. Wartość tę Sąd ustalił odejmując od wartości wszystkich nakładów poniesionych od dnia zawarcia małżeństwa do dnia zakończenia inwestycji (350.400 zł) wartość nakładów poniesionych na majątek osobisty pozwanej z innych źródeł – to jest od rodziców pozwanej (81.600 zł), a następnie dzieląc otrzymany wynik – na dwa, co dało kwotę 134.400 zł (350.400-81.600 zł = 268.800 : 2 = 134.400 zł). Reasumując, kwota 134.400 zł odpowiada wysokości udziału powoda w nakładach poniesionych przez oboje małżonków na majątek osobisty pozwanej.
Na zakończenie należy zauważyć, że powód twierdził także, że uczestniczył w kosztach budowy jeszcze przed zawarciem małżeństwa, jednakże twierdzenia tego w żaden sposób nie udowodnił, zaś pozwana zaprzeczyła temu twierdzeniu. Należy podkreślić, że w tym wypadku byłyby to nakłady z majątku osobistego na majątek osobisty, a powód swoje twierdzenia w tym zakresie – zgodnie z regułą ciężaru dowodu z art. 6 KC – zobowiązany jest udowodnić zarówno co do zasady, jak i wysokości. Powód nie podjął żadnej inicjatywy dowodowej w tym zakresie. Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 45 KRO w zw. z art. 31 § 2 KRO. i art. 43 § 1 KRO orzeczono jak w punkcie I i II wyroku, zasądzając na rzecz powoda kwotę 134.400 zł. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny I C 767/12
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.