Zgodnie z art. 56 § 1 i 2 k.r.io., jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z art. 57 § 1 k.r.io., orzekając rozwiązanie małżeństwa Sąd orzeka również, który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Przepis ten nie definiuje pojęcia winy. Zgodnie jednak z art. 23 k.r.io. i art. 27 k.r.io. małżonkowie zobowiązani są do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli oraz w zakresie sił i możliwości zarobkowych i majątkowych do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, w tym przez osobiste starania o wychowywanie dzieci i pracę we wspólnym gospodarstwie domowym. Tym samym dla oceny winy w rozkładzie pożycia należy ustalić, czy występuje sprzeczność zachowania się małżonka z normami prawnymi lub zasadami współżycia określającymi obowiązki małżonków i czy między takim postępowaniem, a rozkładem pożycia małżeńskiego występuje związek przyczynowy.
W orzecznictwie wskazuje się, że kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera definicji winy na potrzeby własnych regulacji prawnych. Przyjmuje się zatem zgodnie, że ma tu zastosowanie ogólne rozumienie winy z prawa cywilnego. Wedle niego zaś na winę składają się dwa elementy – obiektywny w postaci naruszenia określonej normy postępowania i subiektywny – określający stosunek psychiczny osoby do własnego zachowania się lub do zaniechania. Dla przypisania winy oba te elementy składowe muszą występować łącznie, brak któregoś powoduje, że o winie nie może być mowy. Dla przypisania małżonkowi winy nie jest konieczne, by zamiarem małżonka było spowodowanie tego rozkładu. Wystarczy możliwość przewidywania znaczenia i skutków danego zachowania. Przypisanie jednemu z małżonków winy w rozkładzie pożycia stanowi ujemną ocenę moralną postępowania takiego małżonka.
Wyłączność winy jednego z małżonków oznacza, że tylko po jego stronie występują zawinione przyczyny rozkładu, a po stronie drugiego z małżonków przyczyn takich brak. Podkreślenia wymaga przy tym, że zawinione działania małżonka muszą pozostawać w związku przyczynowym z rozkładem pożycia.
Zatem na gruncie przepisów rozwodowych należy uznać za zawinione działania lub zaniechania będące wyrazem woli małżonka, które naruszając obowiązki określone przepisami prowadzą do rozkładu pożycia małżeńskiego. Przede wszystkim winę w rozkładzie pożycia małżeńskiego należy badać przez pryzmat art. 23 k.r.io.
Przepis art. 23 k.r.io. wskazuje cztery podstawowe obowiązki małżonków:
- obowiązek wspólnego pożycia, który polega na duchowej, fizycznej i gospodarczej więzi małżonków, stanowiącej naturalny cel małżeństwa i warunkującej w znacznym stopniu urzeczywistnienie jego zadań, powinien bazować na uczuciu miłości, lojalności i szczerości; wzajemnych stosunkach płciowych i prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego,
- obowiązek wzajemnej pomocy we wszelkich sferach i przejawach życia rodzinnego, zarówno majątkowych, jak i niemajątkowych,
- obowiązek wierności (głównie na tle stosunków płciowych, a contrario – zakazie zdrady małżeńskiej), uzupełniony w praktyce orzeczniczej o wzajemne poszanowanie,
- obowiązek współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli, obowiązek ten konkretyzują przepisy art. 27-29.
Zgodnie z art. 58 § 1 i 1a k.r.io., w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. W braku porozumienia sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Zgodnie z art. 113 § 1 i 2 k.r.io. niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
W wyroku orzekającym rozwód sąd z urzędu orzeka, w jakiej wysokości każde z małżonków obowiązane jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania małoletniego dziecka (art. 58 § 1 k.r.io.). Orzekając o obowiązkach stron związanych z wychowaniem i utrzymaniem małoletnich dzieci stron Sąd kierował się art. 135 § 1 k.r.io., zgodnie z którym zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Wysokość świadczenia alimentacyjnego na rzecz małoletniego dziecka jest zatem wypadkową tych dwóch czynników. Zgodnie z art. 135 § 2 k.r.io., wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Jak wskazuje treść art. 135 § 2 kro wykonywanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
W myśl art. 60 § 2 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. W niniejszej sprawie, wobec zgłoszonego żądania powódki nie ulegało wątpliwości, iż powódka nie znajduje się w niedostatku, żadna ze stron twierdzeń takich nie podnosiła.
W dalszej kolejności wskazać trzeba, iż w zakresie ustalenia ewentualnego pogorszenia, w wyniku rozwodu, sytuacji materialnej małżonka niewinnego, Sąd winien porównać sytuację, w jakiej małżonek niewinny znajdzie się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków dalej trwało. Co więcej, chodzi tutaj dalsze pożycie, które funkcjonowało by prawidłowo (wyrok SN z dnia 28 października 1980 r., III CRN 222/80, wyrok SN z dnia 7 maja 1998 r., III CKN 186/98, wyrok SN z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 444/99). Gdyby bowiem punktem odniesienia była sytuacja, w jakiej małżonek niewinny znajdował się po zerwaniu pożycia, to praktycznie biorąc niejednokrotnie nie miałby on możliwości uzyskania uprzywilejowanych alimentów tylko dlatego, że rozwód nie pogorszyłby jego sytuacji bardziej, aniżeli to już nastąpiło pewien czas temu wskutek zerwania pożycia zawinionego przez współmałżonka wyłącznie winnego (wyrok SN z dnia 28 października 1980 r. III CRN 222/80). Dlatego to zarówno w piśmiennictwie, jak i w judykaturze wyrażono pogląd, że dla oceny, czy nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego nie są istotne ewentualne zmiany, jakie nastąpiły w jego położeniu materialnym w czasie między faktycznym rozejściem się małżonków a orzeczeniem rozwodu, natomiast istotne jest porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z położeniem, jakie by istniało, gdyby rozwód nie był w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie (wyrok SN z dnia 7 stycznia 1969 r. II CR 528/68, OSNCP 1969, z. 10, poz. 179).
Co równie ważne, przy porównywaniu sytuacji materialnej małżonka niewinnego należy badać nie tylko stan rzeczywisty, który istniał przed rozwodem ale i uwzględniać jego uprawnienia do korzystania z wkładu drugiego małżonka w zaspokajanie potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.). Przyjęcie za podstawę ustalania obowiązku alimentacyjnego małżonka wyłącznie winnego, stanu rzeczywistego, preferowałoby w istocie postępowanie naganne, skoro brak dbałości o rodzinę w okresie istnienia małżeństwa zmniejszałby w przyszłości obciążenia osoby winnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1998 r., III CKN 880/98).
Zakres obowiązku alimentacyjnego jest uzależniony od wyniku porównania sytuacji, w jakiej małżonek niewinny znajduje się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo. Obowiązek alimentacyjny nie może wykraczać poza możliwości zarobkowe i majątkowe osób zobowiązanych. Podkreślenia wymaga okoliczność, że chodzi tu o możliwości, a nie realnie osiągane dochody. Wysokość alimentów będzie rezultatem ustalenia dochodu, jaki zobowiązany byłby w stanie osiągnąć, gdyby wykazał w tym względzie należytą staranność (J. Ignaczewski, Małżeńskie prawo majątkowe, wyd. 4, rok 2017, Legalis).
Przyjęte uregulowanie daje małżonkowi niewinnemu prawo do bardziej dostatniego poziomu życia niż tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Jednakże, istotne znaczenie dla ustalenia obowiązku alimentacyjnego w stosunku do małżonka ma nie tylko sytuacja uprawnionego, ale także sytuacja zobowiązanego. Nie sposób bowiem przyjąć istnienia obowiązku alimentacyjnego w sytuacji, gdy poziom życia obojga rozwiedzionych małżonków jest zbliżony (wyrok SN z dnia 16 maja 2000 r. IV CKN 1222/00).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Dochody powódki wynoszą aktualnie około 3.000 zł miesięcznie, pozwanego tyle samo. Kwota niezbędna do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małoletniej córki stron w ocenie Sądu wynosi około 2.000 zł miesięcznie. Powódka ostatecznie domagała się zasądzenia alimentów w kwocie po tysiąc dwieście złotych miesięcznie, pozwany uznał żądanie do kwoty po 700 zł miesięcznie z tym, że w odpowiedzi na pozew wskazywał, że powinna być to kwota 350 złotych.
Rozstrzygając o obowiązku alimentacyjnym stron wobec ich małoletniej córki Sąd brał pod uwagę, że podstawowe koszty to wyżywienie, które wymaga miesięcznie wydatków w kwocie około 500 zł i koszty zamieszkiwania około 900 zł, kosmetyki, środki czystości po 100 zł i koszty zakupu odzieży około 200 zł. Córka stron jest w wieku, w którym osobiste starania o jej utrzymanie i wychowanie ze strony matki nie są konieczne w takim wymiarze jak wcześniej. W ocenie Sądu sytuacja życiowa stron daje podstawy do oceny by strony ponosiły koszty utrzymania dziecka w równych częściach. Obie strony mają problemy ze zdrowiem ale oboje pracują. Pozwany przyznał, że osiągane przez niego dochody z pracy wynoszą do 3.000 tysięcy złotych miesięcznie. Pozwany nie ponosi kosztów utrzymania mieszkania, bo mieszka u nowej partnerki. Ma możliwość wyjazdu do pracy za granicę. Pracował tam wiele lat i nawiązał kontakty, które dają mu taką ewentualność. Po stronie pozwanego nie ma żadnych podstaw do ograniczenia obowiązku przyczyniania się do kosztów utrzymania córki. Natomiast żądanie zasądzenia alimentów ponad kwotę 1000 zł po stronie powódki Sąd uznał za wygórowane i nie znajdujące uzasadnienia w możliwościach zarobkowych stron.
Przechodząc do oceny zmiany stosunków w tym zakresie odnieść się należy do wniosków dowodowych pozwanego przedstawionych w toku postępowania apelacyjnego, a to – zaświadczenia z dnia 14.06.2021 r. wydanego przez lekarza ortopedę i traumatologa, karty wizyty wydanego przez Poradni chirurgii urazowo – ortopedycznej oraz skierowania na zabiegi fizjoterapeutyczne wydane przez lekarza ortopedę na okoliczność potwierdzenia złego stanu zdrowia pozwanego i konieczności dalszego leczenia, co uniemożliwia mu podjęcia dodatkowej pracy zarobkowej.
Po pierwsze wskazać należy, że przedstawione powyżej okoliczności nie uniemożliwiają pozwanemu wykonywania pracy, tak jak poprzednio nie przedłożył orzeczenia o niezdolności do pracy ani o niepełnosprawności, z nadto z przedłożonych powyżej dokumentów wynika, że dolegliwości na jakie się uskarżą pozwany występują u niego od kilku lat.
Przede wszystkim jednak dokładna analiza treści zawartych w tych dokumentach pozwala jednoznacznie ustalić, że okoliczności te, jak również ich konsekwencje dla możliwości zarobkowych pozwanego nie są nowe, albowiem istnieją od około 4 lat, a więc nie są nowością, którą można ująć w kategoriach zmiany stosunków z art. 138 KRO.
Natomiast faktem powszechnie znanym w rozumieniu art. 228 § 1 KPC jest wzrost inflacji mierzony w wysokości 13.9% w stosunku rocznym, co oczywiści ma wpływ na wzrost kosztów utrzymania obu stron, ale także małoletniej córki stron, co nie pozostaje bez znaczenia dla oceny zasadności zarzutu pozwanego, kwestionującego wysokość kosztów utrzymania córki stron ustaloną przez Sąd I instancji. Reasumując zarzuty pozwanego podniesione w apelacji, z przyczyn wskazanych powyżej, okazały się bezzasadne. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny I ACa 186/21
Sąd Okręgowy wydał następujący wyrok:
I. rozwiązał małżeństwo powódki H. S. z pozwanym D. S. przez rozwód – bez orzekania o winie stron;
II. wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką stron O. S. urodzoną (…) powierzył powódce S. a pozwanemu przyznał prawo do współdecydowania o istotnych sprawach córki dotyczących leczenia, edukacji i wyjazdów za granicę w innych celach niż wypoczynkowe;
III. nie orzekł o utrzymywaniu kontaktów ojca z dzieckiem;
IV. kosztami utrzymania i wychowania małoletniej O. S. obciążył obie strony i z tytułu udziału w tych kosztach zasądził od pozwanego na rzecz małoletniej O. S. kwotę po 1.000 zł miesięcznie, płatne z góry do dnia 15–tego każdego następującego po sobie miesiąca z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat w terminie do rąk matki małoletniej H. S. poczynając od dnia uprawomocnienia się wyroku, a powódkę zobowiązał do ponoszenia osobistych starań o utrzymanie i wychowanie córki
V. nie orzekł o sposobie korzystania przez strony ze wspólnego mieszkania;
VI. zwrócił powódce od Skarbu Państwa połowę opłaty stałej od pozwu, tj. kwotę 300 zł;
VII. zasądził od pozwanego na rzecz powódki 150 zł zwrotu kosztów procesu, a w pozostałej części koszty procesu między stronami wzajemnie zniósł; VIII w pozostałej części powództwo oddalił.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.