Przepis art. 138 KRO należy do kategorii norm słusznościowych, określanych mianem clausualae rebus sic stantibus, których zastosowanie prowadzi do zmiany treści zobowiązania albo nawet jego umorzenia (przez ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego) wobec tego, iż jego wykonanie o poprzedniej treści nie zaspokoiłoby roszczenia uprawnionego albo mogłoby prowadzić do nieuzasadnionego pokrzywdzenia zobowiązanego poprzez nadmierną wysokość świadczeń alimentacyjnych, przekraczających możliwości dłużnika, o których mowa w art. 135 KRO Ratio legis tego przepisu, z uwagi na istotę zobowiązania, jest ochrona uprawnionego do alimentacji i zasadniczo w tym kierunku należy dokonywać subsumcji. Ma to takie znaczenie, iż w procesie stosowania prawa na czoło wysuwają się potrzeby uprawnionego do alimentacji, które powinny być zaspokojone przez osoby zobowiązane, jednakże tylko w takim zakresie na jaki pozwalają ich możliwości zarobkowe i majątkowe. Aby jednak stosować dyspozycję art. 138 KRO kategorycznie muszą zmienić się okoliczności, które legły u podstaw ostatniej konkretyzacji obowiązku alimentacyjnego i tylko taka zmiana może stanowić podstawę do modyfikacji treści zobowiązania. Wynika z tego, iż rozstrzygnięcie o żądaniu opartym na art. 138 KRO wymaga porównania stanu istniejącego w dacie uprawomocnienia się wyroku zasądzającego alimenty ze stanem istniejącym w dacie orzekania o ich zmianie, oraz oznacza, że upływ czasu jaki nastąpił od daty ostatniego wyroku alimentacyjnego do daty orzekania o zmianie alimentów sam w sobie nie może jeszcze przemawiać za zasadnością powództwa. To do strony należy obowiązek wykazania, że zmiany takie nastąpiły stosownie do ogólnej reguły dowodowej (art. 6 KC i art. 232 KPC)
Należy podnieść, iż obowiązek alimentacyjny rodziców ich dzieci stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku „troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka” i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej. Powinność tą jako treść władzy rodzicielskiej w zakresie pieczy nad osobą dziecka ustanawia art. 96 zd 2 KRO W ramach wychowania dziecka rodzice zobowiązani są zapewnić dziecku należytą egzystencję. Powinni więc zadbać o odpowiednie wyżywienie, odzież, warunki mieszkaniowe, pomoce szkolne oraz pomoc lekarską, winni też zapewnić prawidłowy i niezakłócony rozwój osobowości. Obowiązek alimentacyjny, co należy zaznaczyć, obejmuje nie tylko dostarczenie środków utrzymania, ale w miarę potrzeby także środków wychowania. Dostarczenie środków utrzymania to w powszechnym rozumieniu tego wyrażenia zaspokojenie normalnych, bieżących potrzeb uprawnionego w postaci pożywienia, ubrania, mieszkania, niezbędnych przedmiotów umożliwiających przebywanie w środowisku i w rodzinie.
Dostarczenie środków wychowania obejmuje zaś powinność starań o zdrowie uprawnionego, o jego rozwój fizyczny i umysłowy, stworzenie możliwości zdobycia wykształcenia a także zapewnienie dostępu do dóbr kultury. Środki te służą zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Żaden przepis ustawy nie precyzuje w jakiej postaci mają być spełnione świadczenia alimentacyjne, zarówno te przeznaczone na zaspokojenie potrzeb utrzymania jak i wychowania.
Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, jednocześnie jednak musi korelować z zarobkowymi i majątkowymi możliwościami zobowiązanego (art. 135 § 1 KRO) Usprawiedliwione potrzeby dziecka powinny być uwzględnione nie tylko na podstawie wieku, lecz również miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, stanu zdrowia, możliwości zarobkowych zobowiązanych do jego utrzymania i całego szeregu okoliczności każdego konkretnego przypadku. W szczególności – o czym wspomniano już powyżej – usprawiedliwionych potrzeb nie można odrywać od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcia te w praktyce pozostają we wzajemnej zależności i obie przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, zwłaszcza przy ustaleniu przez Sąd wysokości alimentów (tak też orzeczenie SN z dnia 10.10.1970 r., III CRN 350/69, opublikowane w OSNCP 1970, nr 2, poz. 15). Możliwości zarobkowych i majątkowych nie należy przy tym utożsamiać z wysokością faktycznych zarobków i dochodów z majątku, ale wg tego jakie dochody może osiągnąć zobowiązany do alimentowania przy założeniu, że dokłada wszelkich starań i swoje możliwości zarobkowe w pełni wykorzystuje stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych, a nadto iż uzyskuje dochody z majątku zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.
W uzasadnionych przypadkach możliwości zarobkowe obejmują także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać lecz nie osiąga ich z przyczyn nie zasługujących na usprawiedliwienie, choćby z uwagi na brak świadomości istnienia obowiązku utrzymania osób względem, których winien on świadczyć alimenty. Możliwości świadczeń alimentacyjnych nie ma zatem ten, kto nie posiada żadnego majątku, nie jest ze względu na stan zdrowia zdolny do jakiejkolwiek pracy i otrzymuje żadnych świadczeń oraz nie ma możliwości uzyskania podstawowych dóbr konsumpcyjnych. Natomiast możliwości majątkowych nie posiada ten zobowiązany, który nie posiada żadnego majątku ruchomego, nieruchomości czy innych majątkowych praw podmiotowych jak choćby wierzytelności. Tylko więc całkowity brak tych możliwości stanowi podstawę ustalenia, iż obowiązek alimentacyjny nie może być przez zobowiązanego spełniany. Każde zatem pozytywne ustalenie w tym przedmiocie otwiera możliwość dłużnika do zaspokojenia roszczenia alimentacyjnego.
Stosownie do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 9 listopada 1994 r., sygn. akt II ICZP 138/94, podstawą obliczenia wysokości alimentów jest dochód netto (a nie brutto) zobowiązanego (OSNC Nr 3/1995, poz. 43, glosy aprobujące Tadeusz Smyczyński OSP Nr 9/1995, poz. 194, oraz Zdzisław Krzemiński „Monitor Prawniczy” Nr 4/1995, str.113).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięPozwem powód M. M. wniósł o obniżenie alimentów na rzecz małoletniej O. M. ustalonych wyrokiem Sądu Okręgowego z kwoty 950 zł do kwoty po 500 zł miesięcznie płatnych do rąk matki małoletniej D. M. – do dnia 10-tego każdego miesiąca. W uzasadnieniu wskazano, że kwota zasądzonych alimentów przekracza możliwości majątkowe i zarobkowe powoda w chwili obecnej. Powód ma na utrzymaniu drugie dziecko – małoletniego syna K. M.. Miesięczny koszt utrzymania małoletniego kształtuje się w granicach ok. 1200 zł miesięcznie. Powód, od chwili rozwodu, nie zmienił miejsca zatrudniania i w dalszym ciągu zatrudniony jest w (…) sp. z o.o. z siedzibą w K. i miesięcznym dochodem netto w kwocie 2853,29 zł. Wobec tego, że powód jest ojcem dwójki małoletnich dzieci, a jego zarobki nie uległy podwyższeniu, koniecznie jest obniżenie alimentów zasądzonych na małoletnią O. M..
W odpowiedzi na pozew małoletnia powódka O. M., reprezentowana przez matkę D. M. wniosła o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu wskazano, że od wydania wyroku rozwodowego nie zaszły żadne okoliczności, które uzasadniałyby obniżenie alimentów na rzecz małoletniej pozwanej. Powód decydując się na drugie dziecko powinien mieć świadomość, że zobowiązany będzie do utrzymania zarówno O. jak i drugiego dziecka. Osiągane przez powoda dochody pozwalają mu na utrzymywanie dwojga dzieci, bowiem jak sam wskazał, jego udział w kosztach utrzymania małoletniego syna wynosi około 600 zł. Wskazano także, że potrzeby małoletniej O. nie uległy zmianie i wynoszą ok. 2600 zł. Małoletnia ma problemy z uzębieniem związane z urazem z dzieciństwa. Musi kontynuować leczenia, a nadto uczęszczać na zajęcia logopedyczne, bowiem skutkiem wspomnianego urazu są wady wymowy u małoletniej. Zmieniła się także sytuacja majątkowa matki małoletniej, bowiem prowadzona jest przeciwko niej egzekucja komornicza.
Rozpoznając powództwo, zatem Sąd obowiązany był zbadać, czy od daty ustalenia alimentów w sprawie rozwodowej nastąpiła istotna i trwała zmiana okoliczności. W ocenie Sądu o takiej zmianie należy mówić, jednak jej zakres nie uzasadnia uwzględnienia powództwa w całości, lecz jedynie w części. Należy jednak podzielić stanowisko powoda, że nastąpiło obniżenie kosztów utrzymania małoletniej pozwanej, przy braku zmiany możliwości zarobkowych i majątkowych powoda. Wskazać także należy, że obecnie powód, poza małoletnią pozwaną, ma także na utrzymaniu syna, co również wpływa na jego możliwości majątkowe i zarobkowe.
W chwili ostatniej konkretyzacji obowiązku alimentacyjnego małoletnia O. miała 6 lat i uczęszczała do przedszkola, za które miesięczna opłata wynosiła 300 zł. Dodatkowo uczęszczała na zajęcia taneczne – 40 zł oraz na zajęcia z logopedą – 60 zł miesięcznie. Zamieszkiwała wraz z matką w mieszkaniu należącym do rodziców matki, które generowało bardzo wysokie opłaty, w szczególności za gaz. Łączne opłaty za eksploatację mieszkania średniomiesięcznie wynosiły 1800-2000 zł. Obecnie małoletnia uczęszcza do 2 klasy publicznej szkoły podstawowej. Małoletnia nie uczęszcza na żadne odpłatne zajęcia dodatkowe, bierze udział w tych bezpłatnych organizowanych w szkole. Nie są także ponoszone opłaty za podręczniki, bowiem są one do końca 3 klasy sponsorowane przez państwo. Małoletnia wraz z matką zmieniły miejsce zamieszkania i obecnie zamieszkują w mieszkaniu z zasobów TBS miasta G., za które opłaty miesięczne są średnio 300-400 zł niższe niż w poprzednim miejscu zamieszkania. Pozostałe koszty utrzymania małoletniej nie uległy znaczącej zmianie.
Wskazać więc należy, że w porównaniu do ostatniej konkretyzacji obowiązku alimentacyjnego w sposób nieznaczny, ale jednak, zmniejszyły się uzasadnione koszty utrzymania małoletniej. W związku z rozpoczęciem przez małoletnią nauki szkolnej, nie ma obowiązku ponoszenia opłaty za uczęszczanie do placówki jak to miało miejsce w przypadku edukacji przedszkolnej. Nadto, małoletnia nie korzysta już z żadnych dodatkowych, odpłatnych zajęć, ani nie korzysta z płatnej pomocy logopedy. Także zmiana miejsca zamieszkania doprowadziła do obniżenia się uzasadnionych kosztów utrzymania małoletniej. Sąd doszedł do przekonania, że uzasadnione koszty utrzymania małoletniej są niższe o ok. 300-400 zł w porównaniu do stanu z chwili orzekania rozwodu pomiędzy jej rodzicami. Reasumując należy stwierdzić, że w zakresie usprawiedliwionych potrzeb małoletniej pozwanej nastąpiła zamiana w rozumieniu art. 138 KRO Koszty utrzymania powódki należy szacować na kwotę około 1600 zł miesięcznie.
O zakresie obowiązku alimentacyjnego decydują nie tylko potrzeby uprawnionego, ale i możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanych – w tym przypadku obojga rodziców pozwanej. Sytuacja majątkowa i zarobkowa D. M. od daty ostatniej konkretyzacji obowiązku alimentacyjnego uległa zmianie. Miesięczne dochody matki małoletniej pozwanej wynosiły 1400 zł, a obecnie wynoszą ponad 2800 zł netto. Zmiana miejsca zamieszkania spowodowała obniżenie kosztów mieszkaniowych. Wskazać więc należy, że sytuacja majątkowa i zarobkowa matki małoletniej jest znacznie lepsza niż w chwili orzekania o rozwodzie. W tym miejscu wskazać należy, że matka małoletniej uległa wypadkowi, w wyniku którego pozostawała na zwolnieniu lekarskim. Niemniej jednak Sąd doszedł do przekonania, że jest to sytuacja przejściowa powodująca okresowe trudności w sytuacji matki małoletniej pozwanej i nie mająca wpływu na rzeczywiste możliwości majątkowe i zarobkowe matki małoletniej pozwanej.
Natomiast, co do sytuacji powoda M. M. należy zauważyć, że zaszła w niej zmiana. Wskazać bowiem należy, że powód został po raz drugi ojcem i obecnie, poza małoletnią ma jeszcze na utrzymaniu syna K.. Powód wskazał, że koszty utrzymania małoletniego wynoszą około 1200 zł i powód ponosi je wraz z obecną partnerką, z którą prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Zamieszkują oni w domu należącym do partnerki powoda. Sąd doszedł do przekonania, że powód, decydując się na drugie dziecko miał świadomość, że ciąży na nim obowiązek alimentacyjny względem małoletniej powódki i sam fakt narodzin drugiego dziecka nie może być wyłączną podstawą do orzeczenia obniżenia obowiązku alimentacyjnego względem pozwanej. Niemniej jednak, zauważyć należy, że powód pozostaje bez pracy, a utrzymuje się z zasiłku chorobowego uzyskiwanego wskutek wypadku komunikacyjnego, któremu uległ. Jego dochody z tego tytułu wynoszą obecnie nieco ponad 2200 zł netto. Powód jest w trakcie poszukiwania pracy.
Także w tym przypadku Sąd doszedł do przekonania, że wypadek i utrata pracy stanowią przejściową trudność w sytuacji majątkowej powoda i realnie nie wpływają na obniżenie się jego możliwości majątkowych i zarobkowych. Sąd doszedł do przekonania, że dotychczas powód w pełni wykorzystywał swoje możliwości majątkowe i zarobkowe, więc z całą pewnością po powrocie do pełni zdrowia w dalszym ciągu będzie dokładał należytej staranności, by w pełno wykorzystywać swoje możliwości.
Zestawiając przedstawione wyżej usprawiedliwione potrzeby pozwanej z możliwościami majątkowymi i zarobkowymi obojga rodziców Sąd doszedł do przekonania, że w aktualnym stanie faktycznym obowiązek alimentacyjny powoda wobec córki wyczerpuje się kwotą po 800 zł miesięcznie. Kwota ta odzwierciedla zakres zmiany okoliczności w porównaniu do sytuacji w momencie ostatniego ustalania wysokości obowiązku alimentacyjnego. Jeszcze raz bowiem należy podkreślić, że w ocenie Sądu doszło do obniżenia usprawiedliwionych potrzeb małoletniej pozwanej, co związane jest głównie ze zmianą miejsca zamieszkania, a także z rozpoczęciem edukacji szkolnej. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, że powód obecnie, poza małoletnią, ma także na utrzymaniu drugie dziecko.
Sąd stoi na stanowisku, że nie może to stanowić wyłącznej przyczyny obniżenia obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego, niemniej jednak nie sposób nie zauważyć, że pozostających na podobnym poziomie możliwościach majątkowych i zarobkowych fakt narodzin kolejnego dziecka, a więc powstania kolejnego obowiązku alimentacyjnego, ma wpływ na ogólną kondycję majątkową zobowiązanego. Stąd też na zasadzie art. 138 KRO w zw. z art. 135 § 1 KRO orzeczono jak w pkt I sentencji, oddalając powództwo w pozostałym zakresie jako bezzasadne. O alimentach orzeczono, to jest od daty zmiany miejsca zamieszkania przez małoletnią pozwaną i jej matkę. W ocenie Sądu, okoliczności występujące dopiero od tej daty uzasadniały orzeczenie obniżenia alimentów od powoda na małoletnią pozwaną, bowiem to właśnie zmiana miejsca zamieszkania w sposób istotny wpłynęła na obniżenie się kosztów utrzymania małoletniej pozwanej. Wyrok Sądu Rejonowego – IV Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 17 lutego 2016 r. IV RC 1023/14
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
