Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Obniżenie i zmiana alimentów z powodu Koronawirusa COVID-19

W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż – z uwagi na charakter należności alimentacyjnych – żaden przepis prawa nie przyznaje zobowiązanemu do alimentacji uprawnienia do samowolnego wstrzymania ich płatności. Takie działanie skutkować może wszczęciem przez uprawnionego do alimentów egzekucji komorniczej celem ich przymusowego wyegzekwowania. Nie oznacza to jednak, że zobowiązany nie może skorzystać z przewidzianych prawem możliwości obniżenia, czy też czasowego zawieszenia obowiązku alimentacyjnego. Ocena zakresu świadczeń alimentacyjnych należy do sądu orzekającego w danej sprawie. Sąd dokonuje analizy pod kątem istnienia przesłanek do ich zasądzenia, zakresu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

Stosownie do treści art. 138 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2086, ze zm.) w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego, tzn. podwyższenia lub obniżenia alimentów. Przez pojęcie „stosunków” należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego i jego zakresu, czyli zmianę w zakresie potrzeb uprawnionego do alimentów oraz możliwości zarobkowych i majątkowych stron. W skład tych ostatnich wchodzą nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane, lecz także zarobki i dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki, stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być utożsamiane jedynie z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz ich nie osiąga z przyczyn, które nie zasługują na usprawiedliwienie. Należy podkreślić, że orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje, że zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej potrzebującej alimentacji może polegać na dostarczeniu mieszkania, opieki lekarskiej i domowej (por. wyrok z dnia 6 maja 1967 r., III CR 422/66, LEX nr 6157). Osobiste starania o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego obejmują przykładowo zapewnienie pożywienia, ubrania, środków czystości, biletów komunikacyjnych. Regulacja obowiązku alimentacyjnego w kodeksie nie stawia przeszkód ku temu, ażeby świadczenia niepieniężne połączyć ze świadczeniami pieniężnymi. Jeżeli zatem dziecko przebywa u jednego z rodziców, obowiązek alimentacyjny drugiego co do zasady polega na partycypowaniu w kosztach utrzymania i wychowania dziecka, a nie osobistych staraniach o jego utrzymanie i wychowanie.

Zatem zmiana wysokości zarobków, utrata pracy, pogorszenie sytuacji zdrowotnej czy majątkowej osoby zobowiązanej do płacenia alimentów mogą stanowić przesłanki uzasadniające rozważanie przez sąd obniżenia wysokości świadczenia alimentacyjnego.

Zabezpieczenie poprzez obniżenie alimentów

Występując do sądu z żądaniem obniżenia alimentów lub uchylenia obowiązku alimentacyjnego zobowiązany (powód) może już w pozwie, bądź na każdym późniejszym etapie sprawy, domagać się udzielenia zabezpieczenia poprzez obniżenie alimentów, czy czasowe zawieszenie/uchylenie obowiązku alimentacyjnego. Wniosek taki może zawierać żądanie, aby obniżenie alimentów nastąpiło poczynając od dnia złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia lub od innej – wcześniejszej daty.

Zgodnie z treścią art. 730 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1460, ze zm.), dalej k.p.c., udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. W myśl art. 730 § 2 k.p.c. interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia roszczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Wydaje się przy tym, że zobowiązany może uprawdopodobnić swoje roszczenie w sposób wystarczający do udzielenia zabezpieczenia, jeśli jego sytuacja finansowa zmieniła się od czasu poprzedniego rozstrzygania w zakresie jego obowiązku alimentacyjnego. Uprawdopodobnienie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia wymagać będzie zaś wykazania, że brak zabezpieczenia co najmniej poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia z uwagi na istotę świadczeń alimentacyjnych, zużywanych na potrzeby uprawnionego na bieżąco, których zwrot przez uprawnionego, po wydaniu rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie, będzie niemożliwy lub znacznie utrudniony.

Koronawirus alimenty

Czy sprawy o obniżenie alimentów w związku z utratą pracy, obniżeniem dochodów spowodowanych epidemią wirusa SARS-CoV-2 będą rozpatrywane przez sądy powszechne jako tzw. „pilne sprawy” wskazać należy, że w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 374, ze zm.), dalej ustawa, wprowadzono rozwiązania dotyczące sądów, w tym sądów rodzinnych (art. 14a ustawy).

W tym celu w art. 14a ust. 4 ustawy stworzono kategorię spraw pilnych, również z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz ustawy z dnia 26 października 1982 r., o postępowaniu w spawach nieletnich (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 969), do których zalicza się m.in. sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, sprawy o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2018 r., poz. 1878 oraz z 2019 r., poz. 730 i 1690), sprawy dotyczące umieszczenia lub przedłużenia pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich, umieszczenia małoletniego cudzoziemca w placówce opiekuńczo-wychowawczej oraz sprawy z wniosków o ustanowienie kuratora w celu reprezentowania interesów małoletnich w postępowaniu przed sądem lub innym organem w sprawach pilnych.

W świetle powyższych uregulowań sprawy o obniżenie alimentów aktualnie nie należą do kategorii spraw pilnych, które sądy niezależnie od istniejących warunków epidemicznych winny rozpoznawać. Podkreślić jednak należy, że Prezes właściwego sądu może zarządzić rozpoznanie każdej sprawy jako pilnej, jeżeli jej nierozpoznanie mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego, albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną, a także gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości (art. 14a ust. 9 ustawy).

Mimo, iż sprawy o obniżenie alimentów aktualnie nie należą do kategorii spraw pilnych fakt ten nie pozbawia możliwości rozpoznawania przez sądy – w tym obszarze – wniosków o udzielenie zabezpieczenia, które nie wymagają wyznaczenia posiedzenia jawnego lub rozprawy, co jest korzystne w świetle obostrzeń związanych z zasadami gromadzeni się i nakazem utrzymywania tzw. „dystansu społecznego”.

Ustawą z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r., poz. 1469, ze zm.) uchylony został art. 735 § 1 k.p.c., który stanowił jeden z wyjątków od zasady wynikającej z art. 148 k.p.c., że sąd rozpoznaje sprawy na posiedzeniach jawnych, tj. że wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zamiast uchylonego przepisu § 1 art. 735, stosowany będzie na zasadzie art. 13 § 2 k.p.c. dodany również powołaną wyżej ustawą art. 148 § 3 k.p.c., zgodnie z którym sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym. Zmiana ta powoduje, iż obecnie wszystkie kwestie dotyczące zabezpieczenia sąd może rozpoznawać na posiedzeniu niejawnym, a rozprawa odbywać się ma tylko w przypadkach rzeczywistej potrzeby, której zaistnienie ocenia sąd. Obligatoryjne rozpoznanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia na rozprawie ustawodawca zastrzegł jedynie w art. 7531 § 2 k.p.c. (m.in. zabezpieczenie roszczeń o rentę, emeryturę, wynagrodzenie), art. 754 k.p.c. (ustalenie ojcostwa) oraz 7561 k.p.c. (piecza i kontakty), z tym że oddalenie wniosku może nastąpić także na posiedzeniu niejawnym.

Na podstawie wskazanych przepisów stwierdzić należy, że roszczenie o udzielenie zabezpieczenia poprzez obniżenie alimentów powinno zostać rozstrzygnięte przez sąd bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu